انجوی شیرازی که بود؟

ندا ولی‌پور

ایسنا: سی سال از کوچ ابدی مردی که سال‌های طولانی به پژوهش در زمینه فرهنگ مردم ایران پرداخت و به استاد فرهنگ مردم ایران‌زمین مشهور است، می‌گذرد.

سیدابوالقاسم انجوی شیرازی نهم اردیبهشت‌ سال ۱۳۰۰ در شیراز به دنیا آمد. تحصیلات عالی را در دانشکده حقوق دانشگاه تهران دنبال کرد و سپس به سوییس رفت، در رشته علوم سیاسی و اجتماعی در ژنو تحصیل کرد و به ایران بازگشت.

انجوی شیرازی در سال ۱۳۱۸ با صادق هدایت آشنا شد. این آشنایی سرآغاز پژوهش در فرهنگ مردم (فولکلور) بود. پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضاشاه به فعالیت‌های سیاسی و مطبوعاتی روی آورد. از سال ۱۳۲۲ فعالیت‌های مطبوعاتی خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۲۳، سردبیری روزنامه‌ نبرد امروز را عهده‌دار شد که تا سال توقیف این روزنامه در آبان ۱۳۲۵ همچنان این مسؤولیت برعهده‌ او بود. در سال ۱۳۲۴، مدتی به انتشار روزنامه‌ افق پرداخت و در همین زمان، به جرم سخنرانی‌های تند و ضددولتی در مسجد شاه تهران، گرگان و مشهد، تحت تعقیب فرماندار نظامی تهران قرار گرفت. او در آبان‌ماه سال ۱۳۲۵ پس از توقیف روزنامه‌ نبرد امروز به سوییس رفت و از آن‌جا به قصد دیدار صادق هدایت، راهی پاریس شد. در سال ۱۳۲۶ به تهران بازگشت و مشغول تدریس در دبیرستان دارایی شد.  در همین زمان، سردبیری روزنامه‌ آتشبار را عهده‌دار شد. در آن روزنامه، با درج مقاله‌های تند به انتقاد شدید از خانواده‌ پهلوی ادامه داد. او که مدتی به جرم سخنرانی‌های ضددولتی تحت تعقیب قرار گرفت، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دستگیر و به مدت ۱۴ ماه به جزیره خارک تبعید شد. انجوی شیرازی تا سال ۱۳۳۴ در آن جزیره باقی ماند و خاطرات خود را از آن دوران در کتاب «تبعیدگاه خارک» نوشت.

 نخستین کتابش با عنوان «سفینه‌ غزل» که مجموعه‌ای است از غزل‌های گویندگان فارسی‌زبان، با مقدمه‌ دکتر محسن هشترودی منتشر شد. دومین کتاب او «مکتب شمس» نام دارد که منتخبی است از غزل‌های پرشور و حال مولانا جلال‌الدین محمد مولوی. سپس به تصحیح دیوان حافظ روی آورد که شهرت ویژه‌ای دارد. این دیوان، دارای چند فهرست، کشف‌الابیات و کشف‌اللغات است. انجوی شیرازی از آن‌جا که به فرهنگ ایران‌زمین دلبستگی بسیار داشت، کار صادق هدایت را در مورد گردآوری و تدوین فرهنگ مردم، دنبال کرد؛ صادق هدایت در سال ۱۳۱۲ طرحی را برای گردآوری آداب و رسوم و فرهنگ مردم ایران ارائه کرد، انجوی که از دوستان و همدلان او بود، راه هدایت را با جدیت و علاقه و عشقی سرشار دنبال کرد تا آن‌که در سال ۱۳۴۰ در برنامه خاص «فرهنگ مردم» و با نام مستعار «نجوا» در روزهای سه‌شنبه هر هفته  در ساعت ۹ بعدازظهر در رادیو آغاز کرد و سال ۱۳۵۸ به مدت ۱۸ سال این برنامه را مرتبا اجرا می‌کرد و در آن به بحث و گفت‌وگو درباره فرهنگ مردم و سنت‌ها و آداب و رسوم ایرانی می‌پرداخت. این برنامه آنچنان مورد توجه و علاقه مردم قرار گرفت که به عنوان یکی از بهترین برنامه‌های رادیویی آن زمان درآمد. انجوی در این برنامه، مردم را برای گردآوری فرهنگ عامه به یاری خواند و به یاری بیش از پنج‌هزار تن از مردم روستاها و شهرهای دور و نزدیک و گروهی همکاران از متخصصان فرهنگ مردم که تربیت‌شدگان خود او بودند، توانستند بیش از ۱/۳۸۷/۰۰۰ فیش و ۹۳ پرونده مربوط به جلوه‌های فرهنگ مردم را فراهم آورند که گنجینه‌ای از آداب و رسوم مردم به شمار می‌آمد. او در همین مدت توانست ۱۰ کتاب درباره فرهنگ عامه تنظیم  کند که عبارت بودند از: «فرهنگ مردم سروستان» از صادق همایونی، «بازی‌های نمایشی»، ۲ جلد کتاب «جشن‌ها و آداب و اعتقادات زمستان»، ۳ جلد «قصه‌های ایرانی»، سه جلد کتاب درباره «مردم و فردوسی»، «مردم و شاهنامه فردوسی»، «مردم و قهرمانان شاهنامه»، «گل به صنوبر چه کرد» و «عروسک سنگ صبور».

همچنین در سال ۱۳۵۱ مرکز فرهنگِ مردم را در سازمان رادیو و تلویزیون تأسیس کرد و گنجینه و موزه‌ای از فرهنگِ مردم با اشیاء اهدایی مردم شهرها و روستاهای کشور تشکیل داد. همچنین آرشیو نوار و صدای مرکز فرهنگِ مردم و کتابخانه تخصصی فرهنگِ مردم را در این مرکز برپا کرد. انجوی از سال ۱۳۵۸ هم در خانه خود به تحقیق و پژوهش درباره فرهنگ مردم و ادبیات پرداخت.

کتاب‌های «تمثیل و مثل»، «تصحیح دیوان حافظ»، «فرهنگ مردم و طرز گردآوری و نوشتن آن»، «قصه‌های ایرانی»، «گذری و نظری در فرهنگ مردم» و «مکتب شمس» از دیگر آثار باقی‌مانده از انجوی شیرازی هستند.

دیوان حافظ شیرازی با تصحیح انجوی شیرازی به زعم برخی حافظ‌شناسان کامل‌ترین دیوان است زیرا او گونه‌ها و روایات مربوط به اشعار حافظ را گردآوری و ارائه کرده ‌است.

سیدابوالقاسم اِنجوی شیرازی بیست و پنجم شهریورماه ۱۳۷۲ از دنیا رفت و در گورستان ابن بابویه به خاک سپرده شد.