اعتماد: کارل پوپر (۱۹۹۴-۱۹۰۲) فیلسوف برجسته اتریشی، اندیشمندی چندوجهی است. او در حوزه‌های مختلفی از فلسفه اندیشید مثل فلسفه محض، معرفت‌شناسی، فلسفه علم و فلسفه و اندیشه سیاسی. پوپر غیر از آنکه در زمینه سیاست، آرا و اندیشه‌های صریح و مشخصی دارد، در زندگی خود هم جهت‌گیری مشخصی داشت که با اندیشه‌هایش کاملا همسوست. او معمولا در میان اندیشمندان لیبرال و منتقد چپ‌گرایی و مشخصا مارکسیسم دسته‌بندی می‌شود. پوپر مدافع دموکراسی و منتقد نظام‌های فکری انحصارگرا و تمامیت‌خواه است و انتقادش از اندیشه و عمل چپ، معمولا از این جهت است.
در ترجمه اندیشه‌های یک فیلسوف یا متفکر از یک زمینه فرهنگی و اجتماعی و تاریخی خاص به زبانی دیگر با زمینه فرهنگی و اجتماعی و تاریخی متفاوت، معمولا تغییر و تحولات زیادی رخ می‌دهد. این امر مختص به مثلا ترجمه آثار فیلسوفان غربی به فارسی نیست. در ترجمه نوشته‌های متفکران فارسی‌زبان به زبان‌های دیگر، اعم از انگلیسی یا عربی یا ژاپنی هم این اتفاق می‌افتد. زمینه و زمانه‌ای که ترجمه در آن صورت می‌گیرد و مترجم و انگیزه‌های او، اصلی‌ترین علل و عوامل این دگردیسی است.
در ترجمه و تفسیر اندیشه‌ها و آثار کارل پوپر به زبان فارسی هم باید این ویژگی‌ها را درنظر گرفت، یعنی باید به حال و هوایی که آثار او به فارسی ترجمه شده و به مترجمان آنها دقت کرد. تا پیش از انقلاب، دو کتاب عمده یکی از پوپر و دیگری درباره او به فارسی ترجمه شده بود: فقر تاریخیگری نوشته خود پوپر با ترجمه احمد آرام و کتابی کم حجم با عنوان «پوپر» نوشته برایان مگی، فیلسوف و مورخ فلسفه مشهور انگلیسی‌زبان با ترجمه منوچهر بزرگمهر. فقر تاریخیگری به انتقادهای پوپر به فلسفه‌ها و اندیشه‌هایی می‌پردازد که صراحتا از نگرشی کلی به تاریخ بشری دفاع می‌کنند. او در این اثر تلویحا اندیشه‌های مارکسیستی را مورد هجمه قرار می‌دهد. ترجمه و انتشار این اثر در زمانه‌ای که بحث‌های چپ‌گرایانه در ایران داغ بود، قابل فهم است. انتخاب کتاب کوچک و ساده و گویای برایان مگی توسط منوچهر بزرگمهر، از پیشگامان معرفی سنت فلسفه تحلیلی در ایران هم در راستای انگیزه‌های این مترجم نامدار در جهت آشنایی فارسی‌زبانان با متفکران و مباحث این سنت فلسفی کمتر مورد اقبال در فارسی، قابل ارزیابی است.
اما بعد از انقلاب و در دهه شصت، مشهورترین کتاب سیاسی پوپر با عنوان «جامعه باز و دشمنان آن» به فارسی ترجمه شد، اثری که در آن پوپر هم به مارکس و مارکسیسم و هم به تمامیت‌خواهی و کل‌نگری و اندیشه‌های ایده‌آلیستی از زمان افلاطون تا زمان خودش می‌تازد. از جامعه باز دست‌کم سه ترجمه به فارسی موجود است؛ نخست ترجمه علی‌اصغر مهاجر (با عنوان خردمندان در خدمت خودکامگان)، از سیاستمداران و گردانندگان اصلی انتشارات فرانکلین در پیش از انقلاب. دیگر ترجمه امیرجلال‌الدین اعلم، مترجم فقید آثار فلسفی و تاریخی و ادبی و از همه مهم‌تر، ترجمه عزت‌الله فولادوند، مترجم نامدار و صاحب سبک آثار فلسفی. رویکرد آزادیخواهانه کتاب پوپر و نقد تند او به توتالیتاریسم و مارکسیسم، علل اصلی اقبال مخاطبان فارسی به این کتاب شد.
نام و شهرت پوپر در فارسی اما از اوایل دهه ۱۳۷۰ تا میانه دهه ۱۳۸۰ با ترجمه‌ها و نوشته‌های عبدالکریم سروش و هم‌فکران سیاسی و فکری او بالا گرفت. سروش به عنوان اندیشمندی سرشناس و بحث‌برانگیز و از سردمداران جریان روشنفکری دینی تنها از فلسفه سیاسی و اجتماعی پوپر سخن نمی‌گفت، بلکه ایده‌های او در فلسفه علم را نیز طرح کرد و پوپر فیلسوف علم را به فارسی‌زبانان شناساند. طرح ایده‌های پوپر توسط سروش و هم‌فکرانش در فضای روشنفکری و سیاسی ایران در تقابل با اندیشه‌های احمد فردید و شاگردانش بحث‌برانگیز است که خود را مبلغان اندیشه‌های دیگر فیلسوف آلمانی‌زبان در قرن بیستم یعنی مارتین هایدگر می‌خواندند. در سراسر دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ خورشیدی، تقابل دو جبهه پوپری و هایدگری در ایران، از اصلی‌ترین منازعات فکری و روشنفکری در ایران تلقی می‌شد .
با تحولات اجتماعی و سیاسی از اواسط دهه ۱۳۸۰ و هجرت ناگزیر روشنفکران دینی از یک‌سو و ترجمه آثار دیگری از پوپر و به ویژه از هایدگر و بیرون آمدن انحصار هایدگر از دست گروه موسوم به فردیدی‌ها ازسوی دیگر، نزاع میان پوپر ایرانی و هایدگر ایرانی هم فروکش کرد. هایدگر و فلسفه‌اش بیشتر در دانشگاه‌ها و توسط متخصصان مورد اقبال قرار گرفت، اما پوپر تا حدود زیادی به حاشیه رفت و کمتر به او توجه شد. اینک به نظر می‌رسد با پایان یافتن آن نزاع، زمان توجه به پوپر فیلسوف فرارسیده است. نگارش آثاری چون «کانت و پوپر» از این حیث نویدبخش است و می‌توان امیدوار بود که این فیلسوف بحث‌برانگیز بار دیگر، اما این‌بار از جهت اندیشه‌های فلسفی‌اش مورد توجه قرار بگیرد. پوپر فیلسوفی غیرسیاسی نبود و نیست، اما نگرش سیاسی به او در ایران از منظری متفاوت و در میدان نیروهای سیاسی و اجتماعی و فکری متفاوتی صورت گرفت. اکنون آن میدان نیروها بلااثر شده و زمان آن است که آثار این فیلسوف، اعم از آثارش در فلسفه علم و فلسفه سیاسی، از دیدگاهی جدید مورد بحث قرار گیرد.
پیشنهاد کتابخوانی رؤیا دستغیب
پیشنهاد کتابخوانی مریم نصراصفهانی
پیشنهاد کتابخوانی شیما بحرینی
پیشنهاد کتابخوانی آناهید خزیر
پیشنهاد کتابخوانی گیتی صفری
