اسطوره، ادبیات و هنر پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر دارند و می توان اسطوره را ژانری ادبی یا هنری پنداشت. ژانری بینارشته ای که گسترهٔ پهناوری از حماسه، تراژدی و ادبیات نمایشی، شعر، نگارگری و تندیس گری را در روزگاران گذشته در بر می گرفته و در روزگار کنونی نیز در سینما بسی تاثیر گذار و نافذ بوده است. چاپ سوم کتاب اسطوره، ادبیات و هنر تالیف ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق که با این مطالب در باب اسطوره آغاز شده در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است. من که پیش از این نیز توفیق خواندن این اثر گرانقدر را داشته ام، امسال نیز یکبار دیگر امکان یافتم نگاهی دوباره بر آن بیفکنم و از آگاهی های ارزنده آن درباب اسطوره و ادبیات و هنر بیابم. در این اثر، مولف پس از پیش گفتار، کتاب را به سه بخش تنظیم کرده است. بخش نخست در باب اسطوره و اسطوره شناسی است. مؤلف در این بخش تعاریف متداول اسطوره را از دیدگاه اسطوره شناسان جهان به زبانی ساده و روشن بیان می کند. از دیدگاه پدیدارشناسانی چون میرچا الیاده که اسطوره را روایتگر آفرینش، سرگذشت ایزدان، کیهان شناخت و فرجام شناسی یک ملت، قوم یا قبیله میداند تا دیدگاه تطبیقی ماکس مولر که اسطوره های هندواروپایی را براساس طبیعت طبقه بندی می کند و امیل دورکیم که اسطوره را از دیدگاه جامعه شناسی تجزیه و تحلیل می کند و دیدگاه روان کاوی یونگ که اسطوره را شرح نمادین و رمزگونه نیازهای ژرف روانی می داند و یا نظریه ژرژ دومزیل که اسطوره را پدیده ای جهانی می داند.
مؤلف در این بخش به ویژگی های اسطوره و تفاوت آن با حماسه و داستان نیز می پردازد. از جمله این که اسطوره، تاریخِ مینوی و مقدس کیهان را رقم می زند. آیین ها و مراسم مقدس، جنبه های عملی و کاربردی اساطیر هر ملتی به شمار می روند. اسطوره زمان مشخصی ندارد. مکان در باور اساطیری گاه نامشخص است و به هر روی مقدس به شمار می رود. در اسطوره با شخصیت های فراطبیعی و ایزدان سر و کار داریم در حالی که در افسانه شخصیت ها طبیعی و زمینی اند. حماسه برخلاف اسطوره زمانمند است و مربوط به مبارزات یک قوم در زمانی معین است. اسطوره ها ممکن است در دوره های بعد به حماسه تبدیل شوند. مؤلف کتاب، اساطیر ایران را به پنج مرحله تقسیم می کند: ۱- اساطیر بومی فلات ایران؛ ۲- اساطیر هندوایرانی؛ ۳- اساطیراوستایی؛ ۴- اساطیر زردشتی، مهری، زروانی، مانوی و مزدکی؛ ۵- اساطیر ایرانی پس از اسلام. مؤلف در همین فصل نگاهی نیز به تاریخچهٔ اسطوره شناسی دارد و برآن است که اسطوره شناسی در ایران پیشینهٔ دیرینی ندارد، اما مواد خام اساطیری بسیار گسترده است و می تواند نقش بسیار تعیین کننده ای در گسترش و پیدایی دیدگاه های نوین اسطوره شناختی از سوی ایرانیان ایفا کند.
مؤلف در این بخش پس از اشاره ای کوتاه در بارهٔ چشم اندازهای نقد اسطوره شناختی در غرب و در ایران، به رگه های اساطیری در ادبیات معاصر فارسی پرداخته و ضمن ارائه نمونه هایی از این دست در سروده های نیما و دیگر شاعران امروز، توصیه می کند که هنرمند بهتر است به جای تقلید اسطوره های کهن خود به ابداع اسطوره های تازه بپردازد.
نویسنده پس از نقدی بر کتاب افسانهٔ اسطوره تالیف نجف دریابندری، بخش نخست کتاب را با معرفی چند اسطوره مشهور جهان پی می گیرد. از جمله اسطوره آداپا نخستین انسان در اساطیر سومری که نظیر گیومرد نخستین انسان در اساطیر ایرانی و هرمزد بغ در اساطیر مانوی است.؛ دو دیگر اسطوره دمتر- پرسفونه که مربوط به ایزدبانوان باروری است؛ و سدیگر، اسطوره تولد بودا که نوعی آمیختگی اساطیر بودایی و مانوی را باز می تابد. بنابراین، بخش آغازین این کتاب از جهت احتوا بر تعاریف صاحبنظران و اسطوره شناسان از مفاهیم اساطیری و کارکردهای آن و معرفی اسطوره های ملل دیگر از اهمیت خاصی برخوردار است.
بخش دوم کتاب به مبحث اسطوره و ادبیات اختصاص یافته است و به مقایسه برخی شخصیت های شاهنامه با شخصیت های اساطیر هند می پردازد. بدین ترتیب، در این بخش مؤلف کی کاووس را با کاوی اوشنس ودایی، و رستم را با ایندرا مقایسه می کند. در ادامه این بخش، برخی شباهت های اساطیر ایران و هند را در داستان آسمان پیمایی کی کاووس و اسطوره کی خسرو توضیح می دهد. افزون بر این، مؤلف در پایان این قسمت، اسفندیار را با آشیل و رستم را با هکتور در دو متن شاهنامه و ایلیاد مقایسه می کند و مشابهت ها و تفاوت های این دو حماسه را برمی شمرد.
بخش سوم این اثر ارجمند به اسطوره و هنر می پردازد. در این بخش نیز مؤلف آگاهی های جامع و ارزنده ای را دربارهٔ نقد اسطوره ای هنر، درآمدی بر هنر مانوی، زیبایی شناسی در هنر و ادبیات مانوی، بازسازی ارژنگ مانی، اسطوره پردازی ماه در هنر مانوی و درهم آمیزی زمان و مکان و اسطوره سازی در هنر ارائه می کند. پایان بخش این کتاب نمایهٔ بسیار مفیدی است که می تواند کار خواننده را در یافتن موضوع مورد نظر خود آسان کند.
زامبی‌ها چگونه وارد دنیای ما شدند؟
به مناسبت زادروز بیژن جلالی
او در آینه خودخندی شخصیت‌های دایی جان ناپلئون خودش را می‌بیند و در حقیقت به خود وجودی‌اش می‌خندد.
مگر می‌شود فرهنگ این کشور را تنها با دو سطر اینجا در «فیسبوک» و سه سطر آنجا در توییتر و تلگرام ارتقا داد؟
شوروی آدامس را سرگرمی کاپیتالیستی تلقی می‌کرد.
