اعتماد: «وقت ما را هدر ندهید» این چکیده پیام‌هایی است که از سوی تعدادی کاربران در شبکه‌های اجتماعی به ناشران و نویسندگان داده شده است. وقت ما را هدر ندهید یعنی از انتشار موضوعات تکراری خودداری کنید، یعنی به مخاطب احترام بگذارید و به ویراستاری، طراحی جلد و صفحات در کنار کیفیت آثار کم التفات نباشید!، یعنی بر اساس رانت و القاب کتاب منتشر نکنید. مهم‌تر از این پیام، پیام‌هایی بود که به گرانی کاغذ و در نتیجه کتاب اشاره کرده بودند که در کنار توجه به کاهش قیمت کتاب معناهای دیگری نیز داشت؛ «پرهیز از گزافه‌گویی» در کتاب‌ها، «دقت در انتخاب محتوای تالیف و ترجمه»، «روی آوردن به چاپ نسخه الکترونیک» و «انتشار کتاب جیبی». در این میان راهکارهایی نیز پیشنهاد شده؛ تبلیغ بیشتر برای معرفی کتاب و ترغیب به کتابخوانی، معرفی نویسنده‌های جوان و نشر آثار ادبی مدرن ایران و جهان، توجه به انسان و ارتباطات انسانی در محتوا، پرهیز از خودسانسوری، پیدا کردن سوژه‌های بکر، فعال شدن در شبکه‌های اجتماعی و…
از بین شرکت‌کنندگان در نظرسنجی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، ۸۲ درصد اعلام کردند طی سال ۱۴۰۳ بیش از ۵ کتاب خوانده‌اند و ۱۸ درصد کمتر از این میزان مطالعه داشته‌اند. رمان، سهم بزرگی از کتب مورد علاقه این کاربران داشت و بعد از آن آنها به ترتیب بیشتر داستان کوتاه، شعر، ناداستان، تاریخ، زندگینامه و خاطرات، علوم اجتماعی، هنر، فلسفه و حقوق، تاریخ، مدیریت و کسب و کار و انگیزشی و موفقیت خوانده‌اند. نسبت کتب تالیف و ترجمه در میان کتاب‌های مطالعه شده از سوی کاربران تقریباً یکسان بود، کتب تالیفی کمی بیش از کتب ترجمه مورد مطالعه قرار گرفته بود. اما رمان‌ها و داستان‌های کوتاهی که آنها طی سال گذشته مطالعه کرده بودند بیشتر در ژانر درام و عاشقانه بود و بعد از آن به نوبت ژانرهای داستان تاریخی، داستان معمایی و جنایی و داستان‌های فانتزی و علمی تخیلی قرار داشتند.
مهم‌ترین عامل خرید؛ علاقه به نویسنده و مترجم
موثرترین عامل در خرید کتاب برای بیشتر کاربران موضوع کتاب و علاقه به نویسنده و مترجم بوده است. بعد از آن پیشنهاد دیگران تاثیر زیادی در خرید کاربران داشته است. پس از آن نقد و معرفی در رسانه‌ها و بعد از آن پرفروش بودن کتاب مورد توجه کاربران برای خرید کتاب قرار داشت. ۴۸ درصد از کاربرانی که در این نظرسنجی شرکت کردند، معتقد بودند از میان کتاب‌هایی که امسال منتشر شده، اشتراک برخی موضوعات پر رنگ بوده و ۲۹٫۶ درصد از آنها بر این نظر بودند که تنوع موضوعی زیادی در کتاب‌ها وجود داشته. باقی کاربران نیز معتقدند بیشتر کتاب‌ها به موضوعات تکراری پرداخته بودند.
پرچم خودیاری بالا
از نظر کاربران کتاب‌های خودیاری و آثار موسوم به کتاب‌های روانشناسی امسال در بازار نشر حضور پررنگی داشتند و بعد از آن به ترتیب کتاب‌های علوم اجتماعی، عاشقانه و ناداستان، جنایی و معمایی، تاریخی و فلسفی به ترتیب در کتابفروشی‌ها زیاد دیده شدند. کاربران کتاب‌های امسال خود را بیشتر از کتابفروشی‌ها و بعد از اپلیکیشن‌هایی مانند طاقچه، فیدیبو و… تهیه کرده‌اند. بخشی از آنها نیز کتاب‌ها را به صورت رایگان دانلود کرده‌اند که تعدادشان با کسانی که از فیدیبو و… استفاده می‌کردند برابر است.
داستان بخوانیم
بیشتر کاربرانی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند در پاسخ به این سوال که دوست دارند سال آینده چه کتاب‌هایی بیشتر بخوانند، پاسخ داده‌اند رمان و داستان. نقد ادبی و فسفه، کتب حوزه‌های فرهنگی و علوم اجتماعی و تاریخ نیز در میان کتبی که کاربران دوست دارند سال آینده بخوانند دیده می‌شود.
پیام‌هایی برای ناشران و نویسندگان
به گمانم جذاب‌ترین بخش این نظرسنجی، بخشی است که به کاربران امکان ارسال پیام به نویسندگان و ناشران داده شده بود. در میان پیام‌هایی که به ناشران و نویسندگان ارسال شده، این پیام‌ها را بخوانید: «تبلیغات بیشتری برای معرفی کتاب و ترغیب به کتابخوانی کنید»، «برای اینکه خود را از زندگی نجات دهیم به شما و آثارتان پناه می‌آوریم. ادامه دهید و همچنان بنویسید»، «چاپ و سرمایه‌گذاری بیشتر بر آثار تألیفی و داخلی»، «نشر و ترجمه خوب آثار ادبی و مدرن ایران و جهان»، «لطفاً موضوعات و مطالب تکراری نباشد و سعی شود ذهن خواننده را به چالش و تفکر وادارد. حتی در رمان‌ها و داستان‌ها هم به‌گونه‌ای مفهومی، من خواننده ترغیب شوم که زندگی را باید زندگی کرد»، «من‌الله التوفیق. امیدوارم کاغذ ارزان شود و ارز دولتی بابت چاپ کتاب‌های صد تا یه غاز و تکراری حرام نشود»، «به نویسندگان جدید که قلم خوبی دارند فضای معرفی، دیده و خوانده شدن بدهند»، «نویسندگان کمتر شناخته شده را معرفی کنید. کتاب‌های با ارزش منتشر کنید. در انتخاب مترجم حساس باشید»، «کتاب‌ها را با دقت بیشتری انتخاب کنند که بتوان مثل گذشته از روی نام ناشر به کیفیت کتاب اطمینان کرد»، «برای قیمت کتاب‌ها فکری کنید»، «فضاهای مستند تاریخی را وارد داستان‌ها کنند»، «نویسنده خوب ناشناس زیاد داریم شاید باید سری به کارگاهای داستان بزنند و موارد خوب را کشف کنند»، «برای ما بیشتر از اینکه چاپ و تبلیغات مهم باشد، محتوای کتاب مهم است. نه محتوای کم ارزش ترجمه کنید نه تالیف» و «کتاب را برای کتابخوان‌ها بنویسید».
آمارخوانی
خانه کتاب و ادبیات ایران هر ماه آمار مربوط به نشر را منتشر می‌کند. از دوازده ماه امسال، یازده گزارش از فروردین ماه تا پایان بهمن ماه روی این سایت موجود است. آمارها به تفکیک تهران و شهرستان و موضوعات کودک و نوجوان، ادبیات، علوم اجتماعی، کمک درسی و آموزشی، علوم عملی، دین، فلسفه و روانشناسی، تاریخ و جغرافیا، هنر، کلیات، زبان، علوم طبیعی و ریاضیات تهیه شده است. ما در این گزارش سراغ آمار کتاب‌های دسته ادبیات رفتیم.
گران‌ترین و ارزان‌ترین ماه سال
آمارها نشان می‌دهد طی یازده ماه گذشته، مهرماه گران‌ترین ماه برای دوستداران کتاب (در دسته ادبیات) بوده است. میانگین قیمت کتاب در این ماه 203 هزار تومان بوده است. در کل، قیمت کتاب در مهر ماه نسبت به زمان مشابه سال پیش ۳۶ درصد افزایش داشته است. در مقابل مهر، فروردین ماه است که میانگین قیمت کتاب (در دسته ادبیات) به 164 هزار تومان رسید. جالب است که بدانید با وجودی که کتاب‌های دسته ادبیات کمترین میانگین قیمت بین یازده ماه را در فروردین ماه دارند، اما در کل، قیمت کتاب در فروردین امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۷۰ درصد افزایش داشته است.
کمترین و بیشترین تعداد عنوان
اردیبهشت ماه همیشه عزیز است. شاید چون به استقبال نمایشگاه کتاب می‌رویم و به همین دلیل است که بیشترین نشر در دسته ادبیات در همین ماه اتفاق می‌افتد. اردیبهشت امسال 2 هزار و 234 عنوان کتاب منتشر شد که از این میزان هزار و 470 عنوان تالیف و ۷۶۴ عنوان ترجمه بوده است. سهم کتاب‌های چاپ اولی در اردیبهشت ماه هزار و 421 عنوان کتاب و باقی کتب، یعنی ۸۱۳ عنوان کتاب چاپ مجدد بوده است. این درحالی است که یک ماه قبل از این آمار درخشان، در فروردین ماه، کمترین تعداد عنوان کتاب در دسته ادبیات در ایران منتشر شد؛ ۹۶۸ عنوان کتاب که سهم تالیف از این میزان ۶۴۶ عنوان و سهم ترجمه ۳۲۲ عنوان کتاب بود. ۶۰۰ عنوان کتابی که در فروردین ماه منتشر شد چاپ اول و ۳۶۸ عنوان کتاب چاپ مجدد بود.
پاییز و زمستان پر برکت و پرتیراژ
شمارگان یا همان تیراژ کتاب سال‌هاست نزولی است. امسال، زمستان را با بالاترین میانگین شمارگان کتاب گذراندیم؛ بهمن ماه، میانگین شمارگان کتاب (در دسته ادبیات) یک هزار و 977 جلد بود. این در حالی است که زمستان با آمار میانگین ۶۲۸ جلد شمارگان آغاز شد. کمترین میزان آمار میانگین شمارگان کتاب در دسته ادبیات طی یازده ماه گذشته به خرداد ماه تعلق دارد؛ ۵۶۳ جلد. تعداد کل شمارگان کتاب در دسته ادبیات در این ماه 767 هزار و 737 جلد بود.
گران‌ترین رشدها
قیمت کتاب در یازده ماه گذشته هر ماه نسبت به ماه قبل و نسبت به زمان مشابه در سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. البته این روند طی سال‌های اخیر تبدیل به روندی طبیعی شده. بیشترین افزایش قیمت نسبت به سال گذشته در فروردین ماه اتفاق افتاد؛ ۷۰ درصد افزایش قیمت کتاب در فروردین ماه امسال نسبت به فروردین ماه سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در این ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۳ درصد افزایش داشته و میانگین قیمت در فروردین ماه حدود 164 هزار تومان برآورد شده بود. الگوی آماری منتشر شده از سال‌های گذشته نشان می‌دهد فروردین ماه همیشه با افزایش بسیار زیاد قیمت کتاب همراه بوده است. بعد از فروردین ماه، تیر ماه بیشترین افزایش قیمت را داشتیم؛ ۴۰ درصد افزایش قیمت کتاب نسبت به تیر ماه سال گذشته. میانگین قیمت کتاب در این ماه حدود 198 هزار تومان برآورد شده. گفتنی است در این ماه میانگین شمارگان کتاب تنها ۳ درصد افزایش داشته است. بعد از آن میانگین قیمت کتاب در شهریور و مرداد ماه بیشترین افزایش را داشته؛ ۳۷ درصد نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در مرداد ماه نیز سیر نزولی داشت؛ ۷ درصد کاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. میانگین شمارگان کتاب در شهریور ماه نیز نسبت به دوره مشابه در سال قبل ۴ درصد کاهش داشت. شاید جالب باشد بدانید اردیبهشت ماه که بیشترین آمار عنوان منتشر شده (در دسته ادبیات) را داشتیم، میانگین شمارگان کتاب (همه کتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۲ درصد کاهش و میانگین قیمت ۳۳ درصد افزایش داشته است. متوسط قیمت کتاب در این ماه حدود 182 هزار تومان بوده. خرداد نیز افزایش قیمت مشابهی با اردیبهشت داشتیم. یعنی خرداد امسال نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۳۳ درصد افزایش قیمت داشتیم اما میانگین شمارگان از سیر نزولی تغییر مسیر داد و این ماه میانگین شمارگان (همه کتب) ۵ درصد رشد داشت. میانگین قیمت کتاب در این ماه حدود 176 هزار تومان برآورد شده است. مهر ماه نیز ۷ درصد کاهش در میزان میانگین شمارگان کتاب (همه کتب) نسبت به دوره مشابه در سال گذشته داشتیم. افزایش قیمت (همه کتب) در مهر ماه امسال نسبت به مهر ماه سال گذشته ۳۶ درصد محاسبه شده است. اما میانگین قیمت کتاب در دسته ادبیات در این ماه 203 هزار تومان، بیشتر از هر زمان دیگری در سال جاری (غیر از اسفند) برآورد شده. آبان ماه میانگین قیمت کتاب در دسته ادبیات کاهش پیدا کرد؛ 183 هزار تومان اما قیمت کلی کتاب نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۳۶ درصد افزایش داشت. این درحالی است که میانگین شمارگان (همه کتب) در آبان ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۷ درصد کاهش داشت. کاهش میانگین شمارگان (همه کتب) در دی ماه نیز ادامه داشت؛ ۲ درصد کاهش نسبت به زمان مشابه در سال گذشته. در حالی که میانگین قیمت (همه کتب) در دی ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۲۸ درصد افزایش داشت. روند نزولی شمارگان در بهمن ماه بهبود پیدا کرد؛ ۱۸ درصد افزایش میانگین شمارگان (همه کتب) نسبت به زمان مشابه در سال گذشته.
حال کتب در دسته ادبیات
آمارها نشان می‌دهد ابتدای سال حال بازار نشر کتاب در دسته ادبیات خوب بوده. عناوین کتاب در دسته ادبیات امسال در فروردین ماه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۳۱ درصد افزایش داشته است. بدترین ماه نیز تیر ماه بوده، ماهی که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، عناوین منتشر شده در دسته ادبیات ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده است. تیرماه بدترین‌ماه برای همه کتب در همه دسته‌ها بود. چرا که این ماه در سال جاری نسبت به همین زمان در سال گذشته، انتشار عناوین کتاب‌ها در تمام دسته‌ها با کاهش روبه‌رو بود. هرچند بیشترین کاهش انتشار عناوین کتب ادبیات مربوط به آذر ماه است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳ درصد کاهش داشته است.
بر اساس آمارهای منتشر شده در سایر ماه‌ها نسبت به زمان مشابه در سال گذشته در بهمن‌ماه ۱۱ درصد افزایش، دی ماه ۳ درصد کاهش، آبان ۱۵ درصد افزایش، مهر ۱۷ درصد افزایش، شهریور ۹ درصد افزایش، مرداد ۷ درصد کاهش، خرداد ۷ درصد افزایش و اردیبهشت ۳۰ درصد افزایش در انتشار عناوین کتب در دسته ادبیات داشتیم.
پیشنهاد کتابخوانی رؤیا دستغیب
پیشنهاد کتابخوانی مریم نصراصفهانی
پیشنهاد کتابخوانی شیما بحرینی
پیشنهاد کتابخوانی گیتی صفری
پیشنهاد کتابخوانی آناهید خزیر
