مطالعه کتاب «شازده کوچولو» آنتوان دوسنت اگزوپری همواره از دوران کودکی مورد توجه من بوده است که شاید همواره برایم خواندنی و جذاب باشد. این کتاب را برای نخستین بار با ترجمه ابوالحسن نجفی خوانده‌ام اما ناشران بسیاری این کتاب را با ترجمه‌های گوناگون منتشر کردند. حتی به تازگی این کتاب را به زبان کُردی در بازار نشر دیده‌ام. کتاب شازده کوچولو پس از انجیل پرخواننده‌ترین کتاب در سراسر جهان است و بیش از هر کتاب دیگری از فرانسه به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.
این شاهزاده‌ی ستاره‌پوش بیش از هشت دهه است که انسان‌ها را به شور و هیجان می‌آورد. این اثری شگفت‌انگیز است برای نوجوانانی که به بزرگسالی وارد می‌شوند، برای بزرگترهایی که آن را می‌شناختند و به آن عشق می‌ورزیدند یا برای هر کسی که هیچ وقت آن را نشناخته است. داستانی دوست‌داشتنی است که فلسفه‌ای شاعرانه در بردارد.
رمان شازده کوچولو داستانی تمثیلی اخلاقی و زندگی‌نامه‌ای معنوی و تأثیرگذار است. این اثر با جذابیتی پایان‌ناپذیر، داستان شاهزاده‌ای را بازگو می‌کند که محیط امن سیاره‌ی کوچکش را برای سفر در جهان هستی و آموختن پیچ و خم‌های رفتار بزرگترها ترک می‌کند و در طول این سفر، ملاقات‌های شگفت‌انگیزی نصیبش می‌شود. سفر اودیسه‌وار شخصیت اصلی داستان با ماجراجویی در سیاره‌ی زمین به اوج خودش می‌رسد.
رمان شازده کوچولو که در سال ۱۹۴۳ در نیویورک به رشته‌ی تحریر درآمد، بسیار زود به پدیده‌ای عالمگیر در دنیای ادبیات تبدیل شد. این رمان به یاد ماندنی، داستانی فلسفی با ارزش‌های انسانی است که بیش از ۷۰ سال از نسلی به نسل دیگر در جای جای دنیا منتقل شده است. رمان شازده کوچولو، نمادی از توسعه‌ی پایدار، سفیر صلح جهانی و مدافع حقوق کودکان در دنیای بزرگترها است.
«آناهیتا» پنجاه گفتار از استاد ابراهیم پورداود
«آناهیتا» پنجاه گفتار از استاد ابراهیم پورداود کتاب دیگری است که امسال مطالعه کرده‌ام. این کتاب با گردآوری و تدوین مرتضی گرجی و به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار از سوی انتشارات اساطیر منتشر شده است. این کتاب مجموعه‌ای از آثار پورداود درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران باستان است و در واقع سومین جلد از مجموعه مقالات استاد پس از «فرهنگ ایران باستان» و «هرمزدنامه» است. در این کتاب به چهارشنبه سوری، جشن سده، سپندارمذگان، مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات پارسی، اخلاق ایران باستان، روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، فرهنگ بهدینان و دین زرتشتی پرداخته شده است.
گفتارهای این نامه چون گفتارهای دو نامه نامبرده در موضوع‌های گوناگون است، برخی تاریخی و برخی لغوی و برخی دیگر ادبی و اجتماعی است، هر چه هست از مرز ایران‌زمین بیرون نیست یا یک گونه پیوستگی با میهن دارد. آثار پورداود افزون بر این کتابی که امسال منتشر شده برای تاریخ‌پژوهان نام‌آشناست که می‌توان به کتاب‌های فرهنگ ایران باستان، اوستا، هرمزدنامه، گات‌های زرتشت، یشت‌ها، وندیداد و سوشیانت اشاره کرد.
نهضت تازه‌ای که انتشار کتاب‌های پورداوود در زمینه تمدن ایران باستان، شامل فرهنگ، لغات، ادبیات، تاریخ، آیین، آداب و رسوم به وجود اورد مشابه همان رنسانس است که در اثر دست یافتن و انتشار افکار و ادبیات رم و یونان قدیم، تحول بزرگی در علم و ادب اروپا پدیدار ساخت. تفسیر و انتشار اوستا و ابدیات مزدیسنا، مبدا یک تحول دامنه‌دار در فذهنگ ایران شد. ایرانیان در اثر انتشار نوشته‌های پورداوود به تاریخ و فرهنگ نیاکان خود آشنا شدند و به واسطه قرار دادن فرهنگ ایران باستان و اوستا و فارسی باستان در برنامه‌های دانشگاه، فصل نوینی در تاریخ علم و ادب ایران آغاز شد.
پورداوود شاگردان خود را گام به گام به سوی بنای عظیم تمدن فرهنگ ایران باستان پیش برد. پس از نخستین شاگردان وی، که اینک چند تن از آنان در کرسی دانشگاه‌های ایران، سرگرم تدریس فرهنگ ایران باستان و رشته‌های دیگر علمی هستند، گروهی از جوانان میهن با شور و هیجان به تحقیق در دین و تمدن و فرهنک نیاکان خود همت گماشتند.
کوشایی ستایش پورداوود برای برگردان اوستا به زبان فارسی و آشنایی دیگر بار ایرانیان با این کتاب مینویی، در نوشته‌های بسیاری آمده است. او در این راه دشوار دست به کوششی زد که به‌راستی شگفت‌انگیز است. بدان اندازه که هم‌ترازی برای او نمی‌توان شناخت. هنوز هم پژوهشی‌های اوستاشناسی و باستانی ایران بهرهمند از خوان گسترده پورداوود است. از این رو در سال ۲۰۱۶ میلادی مرکز ایران‌شناسی دانشگاه یوسی‌ال‌اِی کالیفرنیا با کمک خانواده پورداوود «مرکز ایران‌شناسی پورداوود» را بنیاد گذاشت و در آوریل همان سال جشنی به بهانه بنیاد نهادن آن مرکز پژوهشی و دانشگاهی برپا کرد. سرپرستی مرکز ایران‌شناسی پورداوود را دکتر رحیم شایگان بر دوش دارد.
پورداوود در سال‌هایی که با سخت‌کوشی بسیار سرگرم انجام پژوهش‌های بنیادین و گسترده خود بود و دریچه‌ای نو بر روی ایرانیان گشود تا پیشینه دیرینه خود را بهتر بشناسند، از زخم زبان‌ها در امان نبود. زمانی که او در سال ۱۳۴۴ خورشیدی دو داستان از شاهنامه را به خواست شرکت نفت ایران چاپ کرد، جلال‌آل‌احمد به سختی بر او تاخت و آن مرد فرزانه و بی‌مانند را به «تعصب نژادی و فرهنگی» متهم کرد! در حالی که آل‌احمد شاگرد پورداوود در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود و از دانش استادش نکته‌ها آموخته بود. هر چند آل‌احمد بعدها به لغزش خود و سخنان ناروایی که درباره پورداوود گفته بود، پس بُرد و آن نوشتار تند و گزنده‌اش را در بازچاپ کتاب‌هایش برداشتند.
پورداوود به‌راستی دانشمندی یگانه بود. او را باید از نادره‌کارانی برشمرد که همانندش به دشواری یافتنی است. بنیادی که او پی افکند، استوار و گزندناپذیر است. به‌ویژه آن‌که در کنار کوشش‌های سخت‌کوشانه‌ای، راه را برای پژوهش‌های دیگران هموار کرد و یاریگر شاگردان دانشمندان و جوانش مانند بهرام فره‌وشی و جلیل دوستخواه شد. یی‌گمان پورداوود جزو بنیانگذاران تاریخ و فرهگ ایران باستان است. برگردان اوستا و دانش اوستاشناسی به نام او رقم خورده است. هدف اصلی او خدمت به فرهنگ باستانی ایران، به‌ویژه دانش اوستاشناسی، بود.
پیامبران بومی‌گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام
«پیامبران بومی‌گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام: شورش‌های دهقانی و زردشتی‌گری محلی» (انتشارات نامک) اثر پاتریشیا کرون کتاب دیگری است که امسال مطالعه کرده‌ام و یکی از آثار بااهمیت در تاریخ ایران باستان به‌شمار می‌رود. ترجمه این کتاب را زنده‌یاد سید محمد کاظم فیروزمند خلخالی انجام داده که با درگذشت وی کوثر حبیبی، ویراستاری کتاب را به عهده داشته است.
این کتاب به شکلی نوآورانه، چشم‌اندازی متفاوت از تاریخ و جنبش‌های اجتماعی-مذهبی ایران در سده‌های نخستین اسلامی را ارائه می‌کند. خواندن این کتاب به درک بهتر جریان‌های فکری و اجتماعی دوران پر فرازونشیب تاریخی ایران کمک شایانی می‌کند و شایسته‌ی مطالعه برای علاقه‌مندان به حوزه‌ی مطالعات دینی، چه پیش از اسلام و چه پس از آن است.
نویسنده کتاب، ایران‌شناس و استاد دانشگاه آکسفورد است که به موضوع بسیار مهم واکنش و نحوه‌ی رویارویی اقوام بومی و ایرانی به گسترش اسلام در سرزمین ایران می‌پردازد. این کتاب از دو بخش اصلی تشکیل‌شده است: بخش اول به بررسی شورش‌ها و جنبش‌های مختلف در مناطق روستایی و کوهستانی ایران در اوایل دوران ورود دین اسلام به کشور اختصاص دارد. نویسنده ضمن استفاده از پژوهش‌های پیشین در این زمینه، با افزودن منابع تازه از متون چینی و آسیای مرکزی، شواهد و مستندات جدیدی را نیز ارائه می‌کند. بخش دوم که بخش اصلی و نوآورانه این کتاب محسوب می‌شود، به تحلیل و واکاوی نظام‌مند باورها و عقایدمذهبی جنبش‌های شورشی و اقوام بومی می‌پردازد.
کرون تلاش می‌کند تا با استفاده از منابع گسترده‌ای، شامل متون عربی، پهلوی، پارسی، یونانی، سریانی، بودایی، مانوی و دیگر منابع، ریشه‌های این عقاید را به دوران پیش از اسلام یا قبل‌تر بازگرداند و ارتباط آنها را با آیین زرتشتی و اندیشه‌های ایرانی کهن روشن سازد. فصل‌های بخش سوم، به موضوعی کاملاً متفاوت و جدید در این حوزه می‌پردازد؛ یعنی الگوهای ازدواج و روش‌های تولیدمثل در میان این جنبش‌های شورشی. نویسنده با بررسی همین منابع متنوع، به ریشه‌یابی این الگوها پرداخته و نقش آنها را در شکل‌گیری یک آرمان‌شهر در دوران ساسانیان بحث می‌کند.
در فصل پایانی، پاتریشیا کرون به تبیین تداوم و استمرار این مجموعه از باورها و رفتارها از اوایل دوران اسلامی تا دوره‌ی معاصر می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این عقاید، در طول قرون، گرچه شکل و محتوای متفاوتی به خود گرفته، اما همچنان در بخش‌هایی از جامعه‌ی ایرانی حضور داشته است. در واقع هدف اصلی کتاب، تحلیل مجموعه‌ای از عقاید و باورهای دینی می‌باشد که به مدت دوهزار سال در میان اقوام کوه‌نشین ایران ریشه داشته است.
همچنین این کتاب به بررسی جنبش‌های روستایی و مذهبی در ایران دوران اولیه‌ی اسلامی می‌پردازد که تحت‌تاثیر آیین زرتشت بودند. نویسنده با تکیه‌بر منابع تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی، به بررسی جنبش‌های شبه‌مذهبی می‌پردازد که پایگاه اجتماعی آنها دهقانان و روستائیان بودند، که علیه حکومت مرکزی شوریدند. از جمله این جنبش‌ها می‌توان به مزدکیان، خرم‌دینان و مانویان اشاره کرد. کرون نشان می‌دهد که این جنبش‌ها در بطن خود، بقایایی از آیین زرتشت و باورهای کهن ایرانی را حفظ کرده و می‌کوشیدند با الهام از شخصیت «پیامبران بومی» هویت پیشااسلامی ایرانی را احیا کنند. درواقع این جنبش‌ها، واکنشی دربرابر نفوذ فرهنگ جدید بودند که نخبگان شهری و درباری را دربر گرفته بود. لذا شاهد تقابلی میان اسلام رسمی حاکمان و اسلام عامیانه و آمیخته با باورهای زرتشتی توده‌های مردم و دهقانان هستیم.
کرون همچنین، به بررسی تعامل میان باورهای زرتشتی محلی و اسلام می‌پردازد. نکته‌ی شایان توجه این است که نویسنده بر اهمیت و جذابیت این پژوهش برای محققان رشته‌های گوناگونی چون مسیحیت و یهودیت اولیه، گنوسی‌گری، تاریخ جنسیتی، تاریخ تطبیقی و امپراتوری‌ها تاکید می‌کند. او راهنمایی‌هایی را برای خوانندگان در هر یک از این رشته‌ها ارائه می‌دهد تا بتوانند از فصول و بخش‌های مرتبط با علایق پژوهشی خود در این اثر بهره ببرند. لازم به ذکر است که انگیزه‌ی اصلی نگارش این کتاب برای خانم کرون، آموزش درسی در زمینه‌ی گذار از دوره پیش از اسلام به اوایل اسلامی در ایران بوده که در دانشگاه آکسفورد آن را تدریس می‌کرده است. این امر باعث شد تا به تدریج علاقه‌مند به نگارش اثری در این زمینه شود که حاصل آن، کتاب حاضر است.
در پایان با سروده‌ای از شاهنامه فردوسی سخنم و به پایان می‌برم و آرزوی سالی خوش برای همه ایرانیان دارم.
همه ساله بخت تو پیروز باد / همه روزگار تو نوروز باد
پیشنهاد کتابخوانی رؤیا دستغیب
پیشنهاد کتابخوانی مریم نصراصفهانی
پیشنهاد کتابخوانی شیما بحرینی
پیشنهاد کتابخوانی گیتی صفرزاده
پیشنهاد کتابخوانی آناهید خزیر
