اعتماد: در چند ماهه گذشته در مورد مساله ممیزی کتاب و سپردن آن به ناشران حرف و حدیث بسیار بوده است. خیلی از ناشران و کارشناسان حوزه نشر و کتاب مشکل اول ناشران را در نشر کتاب‌های عمومی، مسائل اقتصادی و مالی می‌دانند و بعضی از کارشناسان مسائل فرهنگی و اجتماعی را در صدر مسائل قرار می‌دهند؛ ولی با برکناری مدیرکل اداره توسعه کتاب و کتابخوانی به وسیله معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این نظریه قوت گرفت که رویه مدیرکل با ایده‌های وزیر ارشاد و معاونت فرهنگی ایشان همخوانی نداشته و مساله ممیزی و تسریع در صدور مجوز قبل از چاپ مشکل اساسی مدیرکل با آنها بوده است و ناشران از روند مراحل صدور مجوز قبل از چاپ ناراضی بوده‌اند و مشکل اصلی و اساسی ناشران ممیزی و مثله کردن کتاب‌ها بوده است. در مورد مساله ممیزی باید گفت که ممیزی بر کتاب‌ها بر دو نوع است: ۱- ممیزی قبل از چاپ کتاب؛ ۲- ممیزی بعد از چاپ کتاب.
در ممیزی قبل از چاپ کتاب که در حال حاضر در کشور ما نیز اعمال می‌شود بر این اصل استوار است که هر کتاب پیش از آنکه اجازه انتشار بگیرد باید کتاب مذکور مورد بررسی و ممیزی قرار بگیرد و ناشر در صورت داشتن ایراد در کتاب به رفع آن اقدام کند و این مساله ممیزی در کشور حاد شده است؛ بعضی از کتاب‌ها کاملاً مثله شده به طوری که هر خواننده‌ای پی به سانسور آن خواهد برد و این مساله روی مطالعه کتاب اثر سوء گذاشته و شمارگان کتاب‌ها را تقلیل داده است؛ طوری که کارگزاران معاونت فرهنگی فرموده‌اند شمارگان کتاب در سال‌های گذشته از چند هزار جلد به ۱۰۰ تا ۲۰۰ جلد کاهش یافته است که بعد به آن خواهیم پرداخت. اما نوع دوم ممیزی که بعد از انتشار کتاب است، هنگامی رخ می‌دهد که یک کتاب به صورت وسیع منتشر شده باشد و در صورت داشتن ایراد باید از سطح جامعه جمع‌آوری و اصلاحاتی روی آن صورت بگیرد که هزینه‌های جاری آن باعث عدم گرایش به این نوع ممیزی شده است. البته طرفداران و حامیان این نوع ممیزی آزادی اندیشه را بهانه انتشار کتاب دانسته‌اند و می‌گویند نباید جلو انتشار هیچ‌گونه کتابی گرفته شود. این نوع ممیزی اکنون در کشورهای غربی و توسعه‌یافته و حتی بعضی از کشورهای جهان سوم مانند پاکستان، افغانستان، حتی کره‌جنوبی و… اعمال می‌شود.
ممیزی پس از چاپ تنها یک مزیت دارد و آن سرعت بخشیدن در روند چاپ است، اما دو ایراد اصلی آن احتمال انتشار مطالب مخالف و موازین اخلاقی است که در این صورت با دستور نهاد بالادستی باید جلو انتشار آن گرفته شود و مقدار توزیع شده از بازار جمع‌آوری شود که ضررهای سنگینی را متوجه ناشر می‌کند؛ از طرف دیگر امکان جمع‌آوری اثر نیز بسیار دشوار است. ولیکن ممیزی نوع اول دو مزیت دارد؛ اول اینکه عدم انتشار مطالب مخالف اخلاق اعمال می‌شود؛ و دوم اینکه جمع‌آوری کتاب بسیار مشکل می‌شود و به سختی می‌توان کتاب‌ها را از بازار جمع‌آوری کرد.
۲- روند ممیزی کتاب کشور ما به سه صورت انجام می‌گیرد:
الف) ممیزی به وسیله نگارنده: هر کتاب در درجه اول از سوی نویسنده و نگارنده اثر دچار ممیزی می‌شود. بعضی از نویسندگان پس از اینکه اقدام به نوشتن یک کتاب می‌کنند با بررسی مجدد کتاب خود و ارائه آن به دیگران و اعمال نظرات صائب، اثر خود را جرح و تعدیل می‌کنند و در نهایت اثر مؤلف به ناشر داده می‌شود.
ب) ممیزی و سانسور به وسیله انتشارات: برخی ناشران بنا به چارچوب‌های فکری این نوع سانسور را اعمال می‌کنند. از آنجایی که هر ناشر نوع خاصی از نوشته‌ها را می‌پسندد، مولفان معمولاً انتشارات را از پیش انتخاب می‌کنند و این باعث می‌شود که ممیزی در این مرحله کمتر صورت بگیرد.
ج) ممیزی و سانسور به وسیله وزارت ارشاد: این اصلی‌ترین مرحله ممیزی و سانسور است که منجر به چاپ یا عدم چاپ یک کتاب می‌شود. شورای ممیزی کتاب وزارتخانه برای ممیزی کتاب‌ها روندی چندمرحله‌ای دارد.
۳- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بررسی و ممیزی یک کتاب سه مرحله را پشت‌سر می‌گذارد.
الف) مرحله اول: ممیزی نگارشی و ویرایشی: کتاب‌هایی که ایرادات جزیی در متون داشته باشند با رفع آن ایرادات به زیر چاپ می‌روند. در این مرحله عمده ایرادات نداشتن مرجع در متون یا اصلاحات نگارشی و ویرایشی است.
ب) مرحله دوم: ممیزی محتوایی سطحی: بعضی از کتاب‌ها به دلایل داشتن ایرادات محتوایی سطحی در این مرحله اصلاحیه می‌خورند.
ج) مرحله سوم: ممیزی محتوایی عمقی: این ممیزی در خصوص کتاب‌هایی صورت می‌گیرد که به لحاظ محتوایی دارای ایرادات متعدد بوده و قابل رفع نیستند در این‌گونه از ممیزی‌ها، شورا کتاب را به کلی رد کرده تا برای اصلاح اساسی در اختیار ناشر و مؤلف قرار بگیرد و بعد از اصلاح برای بازبینی مجدد به شورا ارسال می‌شود.
۴- پرواضح است حرف اول ناشران عمومی نه گرانی کاغذ و تمهیدات مراحل نشر است و نه بازار نامناسب کتاب؛ بلکه اگر ممیزی تقلیل یابد یا تا اندازه‌ای به ناشران سپرده شود، دوباره نسل کتاب‌خوان اعتماد به کتاب را به دست می‌آورند و کتاب را همدم خود قلمداد می‌کنند. اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بتواند سوءظن مردم نسبت به کتاب را از بین ببرد، شمارگان کتاب ارتقا خواهد یافت.
ان‌شاءالله در مقاله مفصل دیگری درباره ممیزی کتاب در قانون اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی و کشورهای دیگر خواهم نوشت.
نویسنده و مدیرمسوول نشر امید فردا
تاملی بر رمان «نیروی هوایی»، «آتش از آتش»، «شاه بی‌شین»، «مفتون و فیروزه» و «شب ناسور»
قصه سوالات دشوار را پیش می‌کشد و به ناشناخته‌ها سوق‌مان می‌دهد.
«خوش‌بینی» عنوان فرعی کاندید و نخستین نشانه آن است که ولتر قصد شوخی دارد.
بهترین نویسندگان داستانهای کوتاه ایرانی چه کسانی هستند و چرا داستانهای کوتاه آنها بسیار معروف شدند؟
ضعف آگاهی و نظارت، تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی
