از ونوس و آدونیس شکسپیر تا زهره و منوچهر ایرج میرزا

امید طبیب‌زاده قمصری (زاده‌ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۰) زبان‌شناس و مترجم ایرانی، استاد زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. او تا سال ۱۳۹۵ عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا بود. فعالیت‌های پژوهشیِ طبیب‌زاده عمدتاً در زمینهٔ وزن شعر فارسی و دستور زبان فارسی است و آثارش از جمله آثارِ منتخب در جشنوارهٔ نقد کتاب، کتاب سال ایران و جشنواره فارابی بوده‌است. او همچنین برخی از اشعار ویلیام شکسپیر را به فارسی ترجمه کرده‌است. طبیب‌زاده سردبیرِ نشریهٔ زبان و زبان‌شناسی است.
زندگی و تحصیلات
امید طبیب‌زاده در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ در تهران به دنیا آمد. او در سال ۱۳۶۶ دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات انگلیسی را در دانشگاه شهید باهنر کرمان به پایان برد. در این دوره از استادانی مثل بهزاد قادری و محمد مختاری اردکانی تأثیر پذیرفت و همین مسئله باعث شد به آثار ویلیام شکسپیر و ترجمهٔ اشعار او علاقه‌مند شود.

طبیب‌زاده دورهٔ کارشناسی ارشد (۱۳۷۳) و دکتری (۱۳۷۸) را در رشتهٔ زبان‌شناسی در دانشگاه تهران گذراند. او با دریافت بورس دآآد (۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱) به آلمان رفت و زیر نظر فرانتس گونتنر مقدمات دستور وابستگی را آموخت. همچنین سال‌های متمادی از درس و بحث ابوالحسن نجفی بهره برد.

طبیب‌زاده از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۷ به معرفی کتاب‌های تازه در مجلهٔ نشر دانش می‌پرداخت و از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ به‌عنوان ویراستار در مرکز نشر دانشگاهی مشغول به کار بود.

او از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۵، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا بود و مدتی سردبیری مجلات پژوهش‌های ایران‌شناختی (به زبان آلمانی، ۱۳۸۳–۱۳۸۸) و پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی (۱۳۹۰–۱۳۹۵) را برعهده داشت. طبیب‌زاده از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰ با دریافت بورس فون هومبولت به تدریس در گروه ایران‌شناسی دانشگاه گوتینگن پرداخت. او اکنون با درجهٔ استادی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تدریس می‌کند و سردبیری نشریهٔ زبان و زبان‌شناسی را بر عهده دارد. طبیب‌زاده در اسفند ۱۴۰۲ به‌عنوان عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی معرفی شد.
فعالیت‌های علمی و ادبی
وزن شعر
طبیب‌زاده در رسالهٔ دکتری خود در دانشگاه تهران، به‌راهنمایی یدالله ثمره، ساختارِ وزن شعر عامیانهٔ فارسی را مورد بررسی قرار داد. این اثر که مدتی بعد به‌صورت کتاب منتشر شد (انتشارات نیلوفر، ۱۳۸۲)، از معدود پژوهش‌های مفصل دربارهٔ نظام تشکیل‌دهندهٔ وزن اشعار و ترانه‌های عامیانهٔ فارسی به‌شمار می‌رود. ابوالحسن نجفی، علی‌اشرف صادقی و ضیاء موحد این اثر را نقد کرده‌اند.

طبیب‌زاده در آثار دیگر خود به بررسی شعر عروضی فارسی نیز پرداخته‌است. از جمله این آثار می‌توان به مقالات دربارهٔ وزن نیمه‌عروضی، وزن شعر پارتی، قرائت صحیح شعر عروضی، شرح و نقد وزن در پریای شاملو، وزنِ آهوی کوهی، وزنِ شعرِ ری‌را، وزن اشعارِ تولدی دیگر، وزن و قافیهٔ کلامات یارسان، ویژگی‌های وزنی ترانه‌ها و تصنیف‌های فارسی، اشتراکات وزنی در اشعار زبان‌های ایرانی غربی، وزن فهلویات، وزن اشعار شهرضایی، کاربرد نظریهٔ تکرار در بررسی وزن عروضی فارسی، بررسی تطبیقی وزن‌های کمّی و تکیه‌ای هجایی در فارسی و گیلکی، و وزن شعر کودکانه اشاره کرد. او همچنین در این زمینه به نقد و معرفی کتاب‌های زیر پرداخته‌است: اشعار عامیانهٔ ایران در عصر قاجار اثر والنتین ژوکوفسکی، ریتم کودکانه در ایران اثر ساسان فاطمی، شعر فارسی در بخارا در قرن چهارم هجری اثر یوگنی برتلس، فرهنگ اوزان شعر فارسی اثر تقی وحیدیان کامیار و نظریهٔ وزنی تکیه اثر بروس هیز.
دستور زبان فارسی
امید طبیب‌زاده و ژیلبر لازار، هامبورگ، تابستان ۱۳۹۲
بسیاری از پژوهش‌های طبیب‌زاده به توصیف نحو زبان فارسی در چارچوب دستور وابستگی بر پایهٔ روابط هسته و وابسته‌ها اختصاص دارد. او در مقالات گوناگون به ساخت‌های اسنادی و سببی، ظرفیت اسم، ظرفیت صفت، وابسته‌های فعل، بندهای متممی، مفعول نشانه‌اضافه‌ای، انواع مضاف‌الیه، تمیز، تناوب‌های آغازی/سببی و تناوب‌های گذرایی، تناوب‌های دوسویه، فعل مرکب، عبارت‌های فعلی ضمیردار و نقش‌های فعل «شدن» در زبان فارسی پرداخته‌است. نتیجهٔ برخی از این پژوهش‌ها به‌صورت منسجم ابتدا در سال ۱۳۸۵ تحت‌عنوان ظرفیت فعل (نشر مرکز، ۱۳۸۵) و سپس در کتابی مفصل‌تر با عنوان دستور زبان فارسی (نشر مرکز، ۱۳۹۱) منتشر شد. چند مقاله در نقد و بررسی این دو کتاب منتشر شده‌است.
فرهنگ‌نویسی

برخی از آثار طبیب‌زاده به شیوه‌های آوانگاری در فرهنگ‌های فارسی، رابطهٔ فرهنگ‌نگاری و دستورنویسی، طبقه‌بندی و ضبط افعال اصطلاحی، ثبتِ صورت‬‌‫های‬ ‫شکسته و شیوهٔ نمایش بندهای متممی در فرهنگ‌ها مربوط می‌شود. او همچنین چند کتاب را در این زمینه نقد کرده‌است از جمله فرهنگ‌نویسی برای زبان فارسی اثر یوری آرونوویچ روبینچیک، فرهنگ آوایی فارسی اثر گیتی دیهیم، فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی اثر علاءالدین طباطبایی، و فرهنگ فارسی گفتاری اثر بهروز صفرزاده.
فارسی معیار

طبیب‌زاده در برخی مقالات و سخنرانی‌های خود به اصلاح و معیارسازی خط فارسی، نوشتارِ معیار زبان فارسی و نقشِ ویرایش در معیارسازی پرداخته‌است. او معتقد است کتاب‌های راهنمای ویرایش مثل غلط ننویسیم نه دستور زبان هستند، نه هدف آنها توصیف زبان فارسی است، بلکه به تجویزِ معیارنگاریِ فارسی می‌پردازند؛ بنابراین، در برابر دیدگاهِ صاحبنظرانی مثل محمدرضا باطنی و حسین سامعی که معتقدند نیازی به رجوع به کتاب‌های راهنمای نگارش وجود ندارد، طبیب‌زاده تأکید دارد که نویسندگان و ویراستاران باید بر دستورها و قواعد تجویزیِ حاکم بر زبانِ نوشتارِ معیار تسلط داشته باشند.
فارسی شکسته

طبیب‌زاده در دو کتاب خود به بررسی جنبه‌های گوناگون فارسی شکسته پرداخته‌است. او در کتاب مبانی و دستور خط فارسی شکسته (پژوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۹۸) تلاش می‌کند بر پایهٔ آثار برجسته یا پرفروشِ داستانی و نمایشی فارسی در دوره‌ای صدساله (۱۲۹۸ تا ۱۳۹۷)، رسم‌الخطی برای فارسی شکسته ارائه دهد.کتاب فارسی شکسته: دستور خط و فرهنگ املایی (کتاب بهار، ۱۳۹۸) که چکیدهٔ کتاب قبلی است، به‌عنوان کتاب مرجع کاربرد دارد و ضمن ارائهٔ دستور خط و فرهنگ املایی برای فارسی شکسته، به تاریخچهٔ شکل‌گیری خط شکسته فارسی، انتقادات برخی پژوهشگران به شکسته‌نویسی، تحقیقات قبلی در این مورد و مبانی واج‌شناختی تغییرات سبکی در دو گونه رسمی و گفتاری می‌پردازد.
ترجمهٔ اشعار شکسپیر

طبیب‌زاده برای اولین بار مجموعهٔ کامل غزلواره‌های شکسپیر را به فارسی ترجمه کرده‌است. این ترجمه که شامل مقدمه‌ای مفصل و شرح غزلواره‌هاست، از سوی علاءالدین طباطبایی، مهری بهفر و مصطفی حسینی مورد نقد قرار گرفته‌است. طبیب‌زاده در اثری دیگر به ترجمه و شرح دو شعر ققنوس و قمری و شکایت عاشق پرداخته‌است./ منبع: ویکی‌پدیا

مرکز فرهنگی شهر کتاب ضمن شادباش زادروز دکتر امید طبیب‌زاده مقاله‌ی «از ونوس و آدونیس شکسپیر تا زهره و منوچهر ایرج میرزا» که در دوفصل‌نامه‌ ادبیات فارسی معاصر منتشر شده، برای بازخوانی منتشر می‌کند: