خراسان: قیصر امین‌پور، شاعر، پژوهشگر و نظریه‌پرداز برجسته‌ای بود که با نگاه تحول‌گرایانه خود جایگاهی بی‌بدیل در شعر معاصر ایران یافت. او در سال ۱۳۳۸ در گتوند به دنیا آمد و از همان دوران نوجوانی علاقه‌اش به ادبیات نمایان شد. نخستین گام‌های حرفه‌ای خود را در دهه ۶۰ با همراهی جریان شعر انقلاب برداشت، اما نگاه او فراتر از قالب‌های رایج بود؛ به‌گونه‌ای که آثارش به سرعت از شعر رسمی فراتر رفت و رنگ و بوی شخصی و نو پیدا کرد. او علاوه بر شاعری، در عرصه پژوهش و نقد ادبی نیز تاثیرگذار بود و در شکل‌دهی به شعر چند دهه اخیر نقش مهمی داشت. کتاب‌های شعر او، از جمله «تنفس صبح»، «به قول پرستو» و «دستور زبان عشق»، بیانگر سادگی، صداقت و عمق احساسی‌اند که در عین حال به مسائل اجتماعی نیز می‌پردازند. قیصر با تلفیق عشق، اندیشه و نقد اجتماعی، سبکی منحصر به فرد خلق کرد که بسیاری از شاعران نسل بعد از او را تحت تاثیر قرار داد. او در سال ۱۳۸۷ درگذشت، اما آثارش همچنان جریان‌ساز است و شعر فارسی را با جهان‌بینی خاص خود غنی‌تر کرده است. به مناسبت دوم اردیبهشت، سالروز تولد این شاعر تاثیرگذار با سید مهدی زرقانی، استاد زبان و ادبیات فارسی درباره ویژگی‌های شعری قیصر امین پور گفت و گو کرده‌ایم.
از نظر شما مهم‌ترین ویژگی شخصیت قیصر امین پور که در شعرهای او نمایان بود، چیست؟
قیصر امین‌پور همواره بی‌پروا و در حال جست‌وجوی خویشتن بود. او که ابتدا دانشجوی دام پزشکی بود، به‌محض آن که دریافت جایگاه واقعی‌اش آن جا نیست، به دانشکده علوم اجتماعی رفت و سپس با جسارت رشته‌اش را تغییر داد. در نهایت، به زبان و ادبیات فارسی روی آورد و در این حوزه به بالاترین مراتب علمی دست یافت. چند ویژگی برجسته در شعر قیصر وجود دارد که توجه به آن‌ها اهمیت دارد. نخستین ویژگی، زلالی روح و به عبارتی کودکانگی در شعر و شخصیت اوست. او در آثارش، از جمله مثل «چشمه، مثل رود» و «به قول پرستو» و… به این نگاه لطیف وفادار ماند و برای کودکان و نوجوانان نوشت. اما پس از این مجموعه شعرها همچنان معصومیت کودکانه در شعرهای او حضوری جدی دارد، چراکه هرگز نخواست این جنبه از وجود خود را از دست بدهد. دومین ویژگی شخصیت و شعر او، طبیعت‌گرایی است به طوری که حتی در شعرهای مربوط به جنگ که قیصر سروده، خشونت دیده نمی‌شود و این نگاه لطیف، شعرهای او با موضوع جنگ را به نوعی به شعر ضد جنگ تبدیل کرده است. البته این ویژگی مهم را می‌توان نتیجه همان دو ویژگی سرزندگی کودک درون و طبیعت‌گرایی دانست. اما ویژگی سوم در شعر قیصر، عشق است. عشق که در آخرین اثر او با نام «دستور زبان عشق» نیز دیده می‌شود. قیصر که با شعر کلاسیک انس و آمیختگی داشت، سنت مفهومی عشق را با شیوه‌ای نوگرایانه با شعر معاصر سازگار کرد. در شعر او، عشق نوعی مهرورزی به انسان فارغ از ملیت‌ها و ایدئولوژی‌هاست. چهارمین ویژگی بارز شعر او، نگاه انتقادی‌اش به مسائل اجتماعی است. با این حال، این جنبه از آثار او یا نادیده گرفته شده یا عده‌ای بر آن هستند که دیده نشود که این رویکرد شایسته قیصر نیست. شعر و شخصیت او همواره در تعامل با مسائل اجتماعی بوده و نمی‌توان این بعد از آثارش را نادیده گرفت.
از نظر شما رمز ماندگاری شعر قیصر علاوه بر مواردی که اشاره کردید، چیست؟
قیصر نمونه‌ای برجسته از یک شاعر تحول‌گراست و این موضوع نیز به ماندگاری شعر او کمک قابل توجهی می‌کند. همین تحول گرایی باعث می‌شود که نتوان قیصر را در دسته و گروهی محصور کرد. برخی قیصر را شاعری پیشرو می‌دانند و برخی دیگر او را شاعری دلبسته به سنت‌های شعری قلمداد می‌کنند اما واقعیت این است که اگر بخواهیم او را در یک گروه از این دو دسته بندی کنیم بزرگ‌ترین ظلم را به او روا داشته‌ایم. او هرگز شاعری نبود که در خدمت یک جریان خاص قرار بگیرد. حتی در آخرین اثرش، نوعی تحول عقیدتی در نگاهش به پیرامون دیده می‌شود. او در طول دوران شاعری‌اش، پیوسته در مسیر تحول حرکت کرد و همین ویژگی، جایگاهی ویژه برای او رقم زده است. شاعران نامدار معاصر به این دلیل برجسته شده‌اند که شخصیت و شعر آن‌ها مدام در حال تحول بوده است. همان‌طور که فروغ فرخزاد و دیگر شاعران مطرح نیز مسیر تحول را پیموده‌اند، قیصر هم در مسیر تحول گرایی به سبک و سیاق خود گام برداشت.
لطفاً عشق را در آثار قیصر در جمله‌ای کوتاه برایمان تفسیر کنید
عشق در شعر قیصر بی‌نهایت عمیق است. عشق در شعر او مانند زمین پهناور است و شعرهای او همچون گل‌هایی با رنگ‌ها و عطرهای متفاوت، می‌شکفند.
راز و رمز گستردگی مخاطب در شعر قیصر را در چه می‌بینید؟
سادگی و بی‌پیرایگی، به دور از ساده‌انگاری را می‌توان به عنوان مهم‌ترین دلیل گستردگی مخاطب شعر قیصر دانست. او توانست مفاهیم پیچیده روان انسانی را با زبانی ساده در شعرش مطرح کند. به همین دلیل است که هر مخاطبی می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. به اصطلاح معمول، شعر او سهل و ممتنع است. این سبک، برای شاعرانی که می‌خواهند به مدت طولانی به سرودن شعر بپردازند، ریسک بالایی دارد، چراکه ممکن است از سوی برخی منتقدان به ساده‌نویسی متهم شوند. اما شعر قیصر نوعی فلسفه به زبان ساده را منتقل می‌کند، اما در عین حال، مقدمات پرواز خیال را برای مخاطب مهیا می‌سازد.
با توجه به پژوهش‌هایی که در شعر این شاعر نام آشنا داشته‌اید آخرین تجربیات هنری او چه مواردی است؟
قیصر، در آخرین تجربیات هنری خود، به ترکیب استادانه عشق و انتقاد اجتماعی رسیده بود. قیصر عشق را در هر پدیده‌ای مؤثر می‌دانست این موضوع را در شعرش هم پدیدار می‌کرد. شاید بتوان گفت که همین عشق، نیرویی بود که هرگز به او اجازه نداد دچار خستگی و ناامیدی شود.
گفت‌وگو با محمدامیر جلالی
به مناسبت زادروز قیصر امین‌پور
گفت‌وگو با حامد مهراد
گفت‌وگو با اعظم کمالی
به مناسبت ۲۵ اسفندماه، سالگرد پایان سرایش شاهنامه
