عرفان عطار به درد روزگار ما می‌خورد؟

مهدی محبتی در بخش «درباره شعر» جشنواره شعر فجر، به عنوان برگزیده جایزه ۱۵۰ میلیون تومانی معرفی شد.

مهدی محبتی معتقد است عرفان عطار، عرفان اعتراضی است و عرفان تسلیم نیست و به درد روزگار امروز ما می‌خورد.

مهدی محبتی که برای تألیف کتاب «قرن‌های بی‌زمان؛ درآمدی تحلیلی- معرفت‌شناختی بر منطق‌الطیر عطار» در بخش «درباره شعر» هفدهمین دوره جشنواره شعر فجر، به عنوان برگزیده جایزه ۱۵۰ میلیون تومانی معرفی شده است، درباره جشنواره فجر به ایسنا گفت: جشنواره خیلی خوب و مفید است، به شرطی که در شرایط رقابتی و سالم برگزار شود؛ به نظرم جشنواره فجر این ویژگی‌ها را داشت، من نه از هیئت داوران کسی را می‌شناختم و نه لابی کردم. خوشان کتاب را دیده و بررسی کرده بودند.

 او سپس درباره کتاب خود گفت:  قبل از این کتاب، کتاب‌های بسیاری به صورت منفصل بر روی آثار عطار کار و تحلیل کرده بودند. البته هلموت ریتر در «دریای جان: سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین نیشابوری» تلاش کرده که همه اندیشه‌ها و آثار  عطار را ببیند اما طرح او خیلی کلی و ابتدایی است و ناهماهنگی‌های فراوان دارد. من در این کتاب به صورت آثار عطار را به صورت سیستماتیک بررسی کرده و نشان دادم، آثار عطار مکمل یکدیگر هستند، هفت حلقه بهم پیوسته که یک اثر در مرکز قرار دارد.

 محبتی ادامه داد: با بررسی آثار عطار به صورت کل منسجن می‌توان به حقیقت عرفان عطار رسید. همیشه برایم سوال بود چرا شیخ محمود شبستری می‌گفت: «مرا از شاعری خود عار ناید/ که درصد قرن چون عطار ناید». پیش از عطار، عرفان مطرح شده بود و چرا او چنین چیزی گفته بود. یا مرحوم فروزانفر نوشته بود «بشریت باید سال‌ها و قرن‌ها پیش برود و برآید تا شاید به شایستگی درک اشعار عطار برسد» برایم این موضوع عجیب بود به دغدغه‌ای تبدیل شده بود. این کتاب به نوعی پاسخ به این دغدغه بود.

 او خاطرنشان کرد: در بررسی‌ آثار عطار متوجه شدم، پیوستگی آثار عطار به نگاه شرقی او به هستی و معرفت باز می‌گردد مانند باغ‌های ایرانی که از کنار شروع می‌شوند و به مرکز باغ می‌رسند یا مسجد که از حیاط بیرونی شروع می‌شود و به محراب می‌رسد یا جهان از پیرامون تشکیل می‌شود به خود ما می‌رسد، کل آثار عطار در کنار هم به یک کل منسجم و واحد می‌رسد.

 این استاد دانشگاه درباره این‌که چرا منطق‌الطیر عطار بیشتر شهرت دارد، خب نگاهی که در این کتاب مطرح شده رسیدن به کل واحد در این اثر نمود بیشتری دارد، گفت: اتفاقا ساختمان داستانی مصیبت‌نامه قوی‌تر از منطق‌الطیر است. اما منطق‌الطیر بیشتر مطرح شده و اصحاب رسانه‌ هم بیشتر به آن پرداخته‌اند. شاید کلمه «مصیبت» در «مصیبت‌نامه» چندان خوشایند نبوده است.

 او سپس با اشاره و مقایسه سیمرغ در منطق‌الطیر، با ملک مرغان در «رساله‌الطیر» و شاه مرغان در «رساله‌ الطیور» برادران غزالی، گفت: سیمرغ عطار مستغنی مطلق است؛ سی مرغ نه بندگی سیمرغ را می‌کنند و نه سیمرغ آن‌ها را از هم جدا می‌کند. سی‌مرغ و سیمرغ بدون هم معنا ندارند، سیمرغ نه آن‌ها را به بندگی و نه انفضال می‌کشاند. جزء به کل و کل به جزء است. در این کتاب اشاره کرده‌ام  چگونه سی مرغ که نماد سالکان و عارفان متفاوت هستند با بدن و عقل و جان مختلف، می‌توانند یکسان بیندیشند؟!

مهدی محبتی در پایان با بیان اینکه عرفان عطار به درد روزگار ما می‌خورد، گفت: عرفانِ عطار، عرفان اعتراض است، عرفان تسلیم نیست. عرفان او بر قبول نظام احسن در جامعه و خود انسان است. فلسفه مدرن در عرفان او مطرح می‌شود. عطار شاعر عشق است و می‌تواند آرام‌بخش باشد، او بر بدی‌ها چشم نمی‌بندد و نمی‌گوید همه‌چیز عالی است.