اندیشیدن با طنز

وینش: طنز محور اصلی کتاب اندیشیدن با طنز است که شامل سیزده گفت‌وگوست اما تفاوت اساسی آن با سایر کتاب‌هایی که درباره طنز منتشر می‌شوند این است که برای گفتن از طنز به سراغ اندیشمندان حوزه‌های مختلف رفته.

در مقدمه کتاب اشاره شده که امروزه طنز پژوهی جایگاه مهمی در پژوهش‌های علوم انسانی پیدا کرده و حتی Humouiogy به عنوان گرایشی میان رشته‌ای تدریس می‌شود. یعنی طنز را دارای ابعاد و ظرفیتی می‌دانند که از دیدگاه‌های مختلف (از جامعه‌شناسی گرفته تا روانشناسی) قابل بررسی است. باوجود این در همان اندک کتاب‌های پژوهشی که در ایران درباره طنز منتشر می‌شود، عمده آثار یا بررسی طنز در آثار نویسندگان است یا تعریف و دسته‌بندی انواع شوخ‌طبعی. همین ماجرا باعث شده تا رویا صدر به سراغ سیزده چهره شاخص در علوم انسانی مختلف برود و با آنها درباره طنز صحبت کند.

کتاب اندیشیدن با طنز دو گفت‌وگوی اول را به حوزه جامعه‌شناسی اختصاص داده و از دکتر فاضلی و دکتر فکوهی درباره کارکرد طنز در روابط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه امروز پرسیده، به سراغ حوزه‌های فرهنگ و رسانه رفته و از خاستگاه طنز و چرایی حضورش صحبت شده.

طنز یکی از شاخصه‌های اصلی جریان پست مدرن است و برای آشنایی با این مقوله گفت‌وگویی با دکتر امیرعلی نجومیان انجام شده. برای بررسی طنز معاصر ایران و سیر حرکتش هم به سراغ دکتر حسن جوادی رفته که از چهره‌های پژوهشی معاصر ادبیات ایران است

وقتی صحبت از طنز و هنرهای نمایشی و مفهوم کمدی باشد بدون شک یکی از مهمترین چهره‌هایی که به یاد می‌آوریم داریوش مودبیان است که سال‌هاست با ترجمه و اجرای آثار طنز و کمدی در این زمینه فعالیت کرده. با او به جایگاه کمدی در جامعه امروز و موانع رشد آن گفت‌وگو شده است.

شاید وقتی صحبت از طنز و موسیقی بشود ذهنمان به سوی ترانه‌های طنزآمیز برود اما در گفت‌وگو با دکتر فاطمی (موسیقی‌شناس) درباره تجلی طنز در ریتم و هارمونی و عناصر موسیقیایی آشنا می‌شویم.

دکتر رضا داوری اردکانی، فیلسوف معاصر، یکی دیگر از مصاحبه شوندگان این کتاب است که از ارتباط طنز با فلسفه می‌گوید و اینکه کدام بخش از تاریخ فلسفه شاهد حضور بیشتر طنز بوده.

رابطه طنز و الهیات ماجرای حساس و پیچیده‌ای است که همیشه موضوع تفسیرها و نظرات مختلفی شده. در اینباره با یاسر میردامادی دارای دکترای مطالعات اسلامی که پیشتر نیز در وبلاگ شخصی خود مطالبی طنزگونه با امضای میرزا حسن خان ابوالضحاکین می‌نوشت، گفت‌وگو شده.

شکل دگر خندیدن عنوان گفت‌وگوی با دکتر علیرضا فولادی است که موضوعش به طنز و عرفان اختصاص دارد و به طنز در آثار عرفانی و شگردهای به‌کار رفته در آن پرداخته.

جنسیت پای ثابت آثار شوخ‌طبعانه است، به همین خاطر در گفت‌وگو با دکتر عباس محمدی اصل به این سوژه و همچنین تفاوت‌های شوخ طبعی بین زنان و مردان توجه شده.

گفت‌وگو با دکتر فربد فدایی (روانپزشک) و دکتر محمد صنعتی (روانشناس) هم پای طنز را به مقولات روانپزشکی و روانشناسی می‌کشاند و از تاثیر و خاستگاه طنز در مغز و ذهن و روان می‌گوید.

آخرین گفت‌وگوی کتاب اندیشیدن با طنز با شادروان دکتر کورش صفوی است که از زبانشناسان معروف ایران بود و در زمینه بررسی زبانشناسانه طنز دیدگاه خاصی داشت.

رویا صدر که تهیه و انجام گفت‌وگوهای این کتاب توسط او انجام گرفته از طنزنویسان معاصر و پژوهشگر است. او متولد ۱۳۳۹ در تهران است و با اسم مستعار بی‌بی گل در نشریه گل‌آقا طنز می‌نوشت.

صدر علاوه بر آثار طنز در زمینه طنزپژوهی نیز کتاب‌هایی منتشر کرده، ازجمله: برداشت آخر (بررسی طنز مطبوعاتی)، بیست سال با طنز (بررسی طنز پس از انقلاب) و شکرستان (نگاهی به آثار زنان در نشریات طنز). 

رویا صدر کتاب اندیشیدن با طنز را با هدف جدی گرفتن پژوهش طنز در طی مدت دو سال آماده کرده است.

بخشی از کتاب

گفت‌گو با دکتر فربد فدایی:

گاهی اوقات شوخی و لطیفه که صورت مطایبه و هجو به خود می‌گیرد، نشاندهنده نوعی پرخاشگری تغییر شکل داده شده است. یعنی افراد خشم و پرخاشگری خود را به صورت مستقیم نشان نمی‌دهند، بلکه آن را به وسیله شوخی و مضحکه قرار دادن یک فرد دیگر به صورت غیرمستقیم و تلطیف شده بیان می‌کنند؛ یعنی در اینجا ما با یک سازوکار دفاعی روانشناختی روبه‌رو هستیم که باعث می‌شود عواطف خشن به عواطفی تبدیل شوند که قابل تحمل برای جامعه هستند. به همین دلیل هم هست که انسان‌ها عموما از شوخی و آنچه به عنوان جوک گفته می‌شود لذت می‌برند، چون تمایلات پرخاشگرانه‌شان ارضا می‌شود.