سرگذشت واقعی یک خرس ایرانی

آیدین فرنگی

کتاب «وُیتِک، خرس قهرمان»  سرگذشت واقعی خرسی ایرانی است که در جریان عبور نیروهای ارتشِ در تبعید لهستان از ایران، بر سر راه سربازان لهستانی قرار گرفت و ماجراهایی خواندنی و جذاب، این خرس خارق‌العاده را به نماد لشکر دوم ارتش لهستان بدل کرد. در آن دوران تصویر ویتک روی بدنه‌ی صدها خودروی نظامی لهستان نصب شد و سربازان، نشان آن را روی بازو و یقه‌ی پیراهن‌های خود دوختند» (ص ۶۲، ۶۳).

نویسنده‌ی کتاب، ویسلاو لاسُتسکی، در مقدمه تصریح دارد که «این کتاب براساس یک ماجرای واقعی نوشته شده و شخصیت اصلی داستان، ویتک، خرس قهوه‌ای ایرانی‌ای است که در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم، همراه و رفیق روزهای خوب و بد سربازان لهستانی شده بود؛ سربازانی که در آن زمان از خاک ایران گذشتند و دست روزگار ویتک را با آن‌ها همراه کرد. شاید ماجراهایش باورکردنی نباشد، اما این خرس خارق‌العاده واقعاً وجود داشته و نقش او در همراهی با سربازان لهستانی انکارناپذیر است» (ص ۷).

پیش از آنکه ارتش آلمان نازی در ژوئن ۱۹۴۱ به قلمرو شوروی سوسیالیسی حمله کند، این دو دولتْ هم‌پیمان بودند و براساس همان هم‌پیمانی کشور لهستان را بین خود تقسیم کرده بودند. ارتش شوروی صدهاهزار‌ لهستانی را اسیر و به خاک شوروی منتقل کرده بود. لهستانی‌ها در شوروی با مصائب بسیاری، در زندان و اردوگاه‌های کار اجباری، دست‌به‌گریبان بودند. هزاران نفر از تبعیدشدگان به شوروی، به‌خصوص کودکان و افراد مسن، قربانی گرسنگی، خستگی و فرسودگی مفرط شده یا با ابتلا به بیماری‌های گوناگون درگذشتند (ص ۸).

با ورود یگان‌های ارتش آلمان به خاک شوروی، استالین از آمریکا و بریتانیا کمک خواست. یکی از شرط‌های کمک این بود: «نه‌فقط اسیران لهستانی از زندان‌ها و اردوگاه‌های شوروی آزاد شوند، بلکه به ایشان اجازه داده شود ارتش مستقل خودشان را نیز تشکیل بدهند» (ص ۹).

شوروی ناچار پذیرفت و سفر طولانی ارتش در تبعید لهستان و سایر اسرای لهستانی آغاز شد. آن‌ها که پیش‌تر در سرزمین‌های قطبی شوروی، اردوگاه‌های اعمال شاق سیبری، شبه‌جزیره‌ی کولا، صحراهای قزاقستان، کوزلسک و معدن‌های کوهستانی اورال به‌سر می‌بردند، جمع شدند و از راه بندر انزلی پا به خاک ایران گذاشتند. قرار بود ارتش در تبعید لهستان به فرماندهی ژنرال ولادیسلاو آندِرس، با گذر از ایران، عراق، سوریه، فلسطین و مصر، از راه دریا به جبهه‌ی ایتالیا اعزام شود (ص ۱۰).

وقتی سربازان گروهان بیست‌ودوم پشتیبانی توپخانه‌ی لشکر دوم لهستان از کوه‌های البرز می‌گذشتند با پسربچه‌ای رودررو شدند که در کیسه‌ای یک بچه‌خرس داشت. سربازها که حسب اشاره‌های پسربچه متوجه شدند مادر این خرس را شکارچی‌ها کشته‌اند، از بچه‌خرس خوش‌شان آمد و با دادن مقداری پول و خوراکی به او، بچه‌خرس را گرفتند و اسمش را وُیتک گذاشتند (ص ۱۲ ـ ۱۶).

کتاب «ویتک، خرس قهرمان»، داستان هم‌سفری این خرس ایرانی است با سربازان گروهان بیست‌ودوم در جریانِ «سفرِ بزرگ».

سرانجام ویتک به‌همراه سربازان پس از ترک بندر اسکندریه، از راه دریای مدیترانه به ایتالیا می‌رسد و در نبرد مونته‌کاسینو و آزادسازی کوه صومعه‌ی ایبه شرکت می‌کند. ویتک که عادت کرده بود در اتاقک راننده‌ی کامیون‌های ارتشی روی صندلی کنار راننده بنشیند، از شگفتی‌های جنگ جهانی دوم است.

وقتی هم که قرار شد سربازن لهستانی به بریتانیا منتقل شوند، ویتک همراه آن‌ها بود. لشکر دوم لهستان به اسکاتلند رسید و سرانجام دومین جنگ عالم‌سوز خاتمه یافت. بسیاری از اعضای ارتش در تبعید لهستان قصد بازگشت به کشورشان را نداشتند، چراکه حکفرمایی ارتش شوروی بر شرق کشورشان باقی و ورشو، پایتخت لهستان، نیز با خاک یکسان شده بود. روزگار باز قرار بود لهستانی‌ها را در کشورهای بسیاری پراکنده کند. اما با ویتک چه باید می‌کردند؟ اعضای گروهان بیست‌ودوم تصمیم گرفتند ویتک را به باغ‌وحش شهر ایدنبرا در اسکاتلند بسپارند.

ویتک، خرسی لطیف و مهربان که عاشق خوراکی، ماشین‌سواری، آب‌بازی، کُشتی‌ و رفاقت بود، قرار بود سال‌های باقی‌مانده‌ی عمر را در باغ‌وحش بگذراند… او تا روزی که در نوامبر ۱۹۶۳ چشم‌هایش را  برای همیشه ببندد، خرس محبوب باغ‌وحش باقی ماند. درباره‌‌اش گزارش‌های متعددی در روزنامه‌ها نوشته شده، مجسمه‌های زیادی‌ برایش ساخته شده و چندین فیلم مستند، تصویرسازی و کتاب، ملهم از زندگی ویتک تاکنون عرضه شده است.

«داستان ویتک، داستان دوستی فوق‌العاده بین سربازان و یک حیوان است و بخشی از میراث لهستان، که لهستانی‌های داخل کشور را با لهستانی‌های مهاجر پیوند می‌دهد… او یادآور سرگذشت تلخ، ولی قهرمانانه‌ی سربازان لهستانی است» (ص ۱۲۳).

اگر می‌خواهید با سرگذشت این خرس ایرانی ـ لهستانی آشنا شوید و همراه با او نقبی به وقایع جنگ جهانی دوم بزنید و نیز نمونه‌ای از روابط شگفت‌انگیز روابط بین حیوان‌ها و انسان‌ها را بخوانید، می‌توانید این کتاب را در دست بگیرید. کتاب که نقاشی‌ها، عکس‌ها و نقشه‌ی جذابی هم دارد، برای نوجوانان نیز مناسب است.

کتاب از زبان لهستانی به فارسی ترجمه شده. مترجمش آنا مارچینوفسکا، فارغ‌التحصیل‌ رشته‌‌ی ایران‌شناسی در دانشگاه یاگلونی لهستان و فارغ‌التحصیل دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است.

«ویتک، خرس قهرمان» نوشته‌ی ویسلاو لاسُتسکی را نشر مرکز در تهران، در ۱۲۷ صفحه و با قیمت ۷۹۵۰۰ تومان منتشر کرده است.