زندگی یک کشیش روشنفکر

گسترش: کتاب «پاپ و مرتد» پیرامون زندگیِ جوردانو برونو است که مایکل وایت آن را نوشته و نشر ثالث ترجمه‌ی آن را به چاپ رسانده است. این کتاب تقریباً بلافاصله پس از انتشار به زبان‌های بسیاری ترجمه شد و منتقدان صاحب‌نام یک‌صدا به تحسین کتاب و نویسنده‌ی آن پرداختند. متعصب‌ترین نشریات دینی و مذهبی نیز نتوانستند در حقیقت و صداقت و بی‌طرفی نویسنده و مدارک و شواهد او در نوشتن زندگینامه‌ی جوردانو برونو و روایت غم‌انگیز مرگش ابراز تردید کنند.

مایکل وایت در این کتاب با تجزیه و تحلیل استوار و مستدل و با بررسی علمی ناب، به روایت زندگی و مرگ رزمنده‌ای بی‌سلاح در تقابل با بی‌خردی و تعصبات کور خشکه‌مقدسان می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه کسانی که به دروغ خود را «مردان خدا» می‌نامیدند، هنگامی‌که منافع مالی‌شان به مخاطره افتاد پا بر سر حقیقت عیان گذاشتند و به مرگ مردی فرمان دادند که جز حقیقت نگفت.

وایت در این اثر دلنشین، روایتگر زندگی و مرگ جوردانو برونو، کشیش روشنفکر و حقیقت‌جویی است که زیر شکنجه‌هایی وحشتناک تا آخرین دَم مقاومت کرد و تسلیم نشد. نویسنده با بینشی روشنفکرانه و روان‌شناسانه و با قلمی طنزآمیز، تصویرگر تقابل یک اندیشه‌ورز با بی‌خردی است.

ویژگی مثبت مایکل وایت در نوشتن زندگینامه‌ی جوردانو برونو در این است که او با تلفیق و مقایسه‌ی گفته‌های جوردانو برونو در دادگاه تفتیش عقاید و اتهام کیمیاگری به اسحاق نیوتن به دلیل اکتشافات پایه‌ای او در علم فیزیک از سوی واتیکان، قیاسی به عمل آورده تا نشان دهد خصومت جنون‌آمیز تعصب با دانش و دانش‌پژوهان تکرار همیشه‌ی تاریخ است.

کتاب حاوی انبوهی از اطلاعات دست اول درباره‌ی زندگی مردی است که حقیقت چگونه زیستن را از واقعیت زنده بودن به هر قیمت تفکیک می‌کند.

قسمتی از کتاب پاپ و مرتد نوشته‌ی مایکل وایت:

برونو تأکید داشت که فرد و نوع بشر بخش‌های عنصری واحدند و درون ما دنیایی هست و ما بخشی از دنیا هستیم. دوم، اشکال ناب دیدن ادیان باستان آمیخته با زیبایی تعالیم اولیه‌ی مسیح و پیامبران دیگر و مجوسان باستان بود؛ سپس بینش‌های جدید فراهم آمده توسط علم رو به تکوین زمانه بود. فلسفه‌ی طبیعی آموزه‌ای برای تعالی پدید آورده بود که جایگزین تصورات نادرست ارسطو می‌شد و از فساد کلیسا پرده برمی‌داشت و پیچیدگی‌های ایجادشده توسط شورای نیقیه را روشن می‌کرد. سرانجام این تلفیق ایده‌ها می‌توانست به‌وسیله‌ی نمادها و آیین‌های علوم خفیه (که بی‌شباهت به شیوه‌ی تصویرشدن مسیحیت از طریق نمادها و آیین‌ها نبود) ادراک و نمایانده شود.

برونو به دنیایی می‌نگریست که اکثریت عظیم مردمانش اطلاع چندانی از آنچه می‌پرستیدند نداشتند. در نظر اکثر مردم آن عصر که ترس برانگیزاننده‌شان بود، خداوند خالق دنیا و قدرت مطلق بود؛ اما مردم عادی از طبیعت دنیای موهوم ارواح و جادوگری نیز به همان اندازه می‌ترسیدند. برونو تصور می‌کرد که می‌تواند ذهن و روح انسان را تعالی بخشد، از این زندگی مبتذل خلاصش کند و به هستی‌اش غنا و اختیار بخشد. او اعتقاد داشت که هر فرد هر عنصری از دنیای بزرگ، هر بخش آن بی‌همتا، می‌تواند درک کند و از آن کلیت یاری بگیرد تا دنیای بی‌نهایت بهتری بسازد.

برونو در خلال دو دهه نویسندگی‌اش حدود سی کتاب نوشت. در این آثار، آموزه‌ی ظاهراً پیچیده‌ی او (که درواقع جوهره‌ی فوق‌العاده ساده‌ای دارد) بالید و توسعه یافت. برخی از این آثار، از جمله آخرین اثر منتشرشده‌اش، تلفیق اشکال، نشانه‌ها و ایده‌ها روی موضوع هنر حافظه متمرکز شده‌اند. در آثار دیگر و از همه مهم‌تر ، ضیافت چهارشنبه‌ی خاکستر و درباره‌ی علت، مبدأ و واحد (هر دو متعلق به ۱۵۸۴) به ارسطو حملاتی شده است و کوپرنیکیسم جهانی بی‌نظیر برونو را گسترش می‌دهد. یکی دیگر از معروف‌ترین آثارش که هنوز در انگلستان منتشر می‌شود، اخراج حیوان فاتح است و آخرین شاهکار از بیست‌وپنج شاهکاری است که همه در ۱۵۸۴ در لندن تألیف شد و به چاپ رسید. او در این اثر، که شاید کمال‌یافته‌ترین اثر ادبی‌اش است، از تمثیل مبارزه‌ی درونی میان خدایان مشرک دنیای باستان استفاده می‌کند تا سلطه‌ی کلیسا را هجو کند و به سخره گیرد و تضادها و نقاط ضعف آنچه را که در نظرش دینی ساختگی و سرهم‌بندی‌شده به وسیله‌ی شورای نیقیه بود، افشا کند. برونو در آخرین اثرش، درباره‌ی ارتباط‌ها به‌طورکلی که بعد از دستگیری‌اش در ونیز ناتمام ماند و به چاپ نرسید، به وحدت‌بخشی عناصر متفاوت فلسفه‌اش در یک کلیت کامل، استوار و متقاعدکننده نزدیک شده بود؛ کتابی که می‌توانست در حکم وصیتنامه‌اش باشد کتابی که هنگام برگشت به ایتالیا در حال اتمام آن بود. درباره‌ی ارتباط‌ها به‌طورکلی همچنان مبنای سندی است که برونو می‌خواست در توضیح آموزه‌اش به پاپ ارائه دهد.

پاپ و مرتد را فروغ پوریاوری ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۲۳۷ صفحه‌ی رقعی و با جلد سخت چاپ و روانه‌ی کتابفروشی‌ها شده است.