تله‌های زندگی کشف شدند

آشنایی مراجعان با طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه یا تله‌های زندگی و نیز ذهنیت‌های طرح‌واره‌ای در کمترین زمان ممکن

گسترش: «کشف تله‌های زندگی» عنوان کتابی است نوشته‌ی مشترک مهدی طباطبایی‌فر، فاطمه مختاری و محمد فغان‌پور گنجی که نشر دانژه آن را به چاپ رسانده است. این کتاب برای آشنایی مراجعان با طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه یا تله‌های زندگی و نیز ذهنیت‌های طرح‌واره‌ای در کمترین زمان ممکن است و برای کسانی است که احساس می‌کنند دچار چرخه‌ی تصمیم‌ها یا رفتارهای اشتباه شده‌اند و نمی‌دانند حال بد یا اضطراب و ناسازگاری‌های زندگی‌شان از کجا ریشه می‌گیرد. درمانگران می‌توانند با ارائه‌ی این کتاب به مراجعه‌کننده‌، فرایند کشف طرح‌واره‌ها و ذهنیت‌ها را از سوی خود شخص تسهیل‌ کنند و در مفهوم‌سازی موردی برای درمان سریع‌تر اقدام نمایند.

درخصوص آشنایی با طرح‌واره‌ی درمانی، کتاب‌های مختلفی وجود دارد که یکی از معروف‌ترین آن‌ها برای مراجعان، کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید (۱۹۹۳) است که بیش از بیست سال از تألیف آن می‌گذرد. نویسنده‌ی این کتاب جفری یانگ است که فقط به یازده طرح‌واره پرداخته است؛ همچنین کتاب یادشده مفصل است و خواندن آن معمولاً از حوصله‌ی مراجعانی که دچار افسردگی، رنج فراوان، تنش و اضطراب‌اند خارج.

در کتاب حاضر، در ابتدا ضمن مطالعه‌ی تاریخچه‌ی این رویکرد، با مفهوم کلی طرح‌واره به زبانی ساده آشنا خواهیم شد. پس از آن، هر طرح‌واره را با تعریفی مختصر و مفید می‌آموزیم و رفتارهای خود را در سبک‌های مقابله‌ای مختلف بررسی می‌کنیم؛ سپس به ریشه‌های تحولی یا همان علت‌های شکل‌گیری پرداخته شده و در آخر، هشدارها و موقعیت‌های خطر آن طرح‌واره تبیین شده است.

پس از آشنایی کامل با طرح‌واره، سؤال‌هایی وجود دارد که اندیشیدن به آن به درک طرح‌واره و افزایش ظرفیت روان‌شناختی تغییر کمک خواهد کرد. در پایان مبحث هر طرح‌واره، یک خودآزمایی وجود دارد که می‌توانید با عبارت‌های آن خود را ارزیابی کنید؛ همچنین پس از طرح‌واره‌ها، با ذهنیت‌های ناسازگار آشنا خواهید شد و درنهایت پرسش‌نامه‌ی سرگذشت زندگی را پیش‌رو خواهید داشت.

درک ۱۸ طرح‌واره، نشانه‌ها، سبک‌های مقابله‌ای، ریشه‌ها و هشدارهای آن، همچنین شناسایی بیش از ۲۵ ذهنیت پرکاربرد به ساعت‌ها آموزش نیازمند است. مراجعان با داشتن این کتاب و مطالعه‌ی آن، به‌راحتی می‌توانند طرح‌واره‌های خود را کشف کنند و به فرایند مفهوم‌سازی مشکل، خودشناسی طرح‌واره‌ای و ارزیابی شناخت‌واره‌ها سرعت دهند. این کتاب علاوه بر سرعت بخشیدن به فرایند مصاحبه‌ی تشخیصی، با آگاه کردن مراجع از مسائل و مشکلات خود، به شکل مختصر، مفید، دقیق، جامع و البته به زبان ساده، انگیزه‌ی آنان را برای پیگیری درمان تقویت می‌کند.

قسمتی از کتاب کشف تله‌های زندگی:

*خودقربانگری

این افراد نیازهای خود را فدای دیگران می‌کنند و دلشان می‌خواهد همه‌ی افراد مهم زندگی را راضی و خوشحال نگه دارند. معمولاً از خود غافل‌اند و برای کاهش رنج و گرفتاری دیگران، خود را تحت فشار می‌بینند. آن‌ها ارزشمندی را در محبت افراطی به دیگران می‌دانند؛ حتی اگر اولویت‌های مهم زندگی خودشان قربانی شود. از اینکه نمی‌توانند به همه یاری برسانند، احساس گناه می‌کنند و خود را عمیقاً مسئول مراقبت از دیگران می‌دانند. اگر بیمار شوند، برایشان سخت است از دیگران کمک بخواهند. مدام در این فکرند که به دیگران زحمت ندهند و رسیدگی به نیازهای واجب خود را نوعی خودخواهی می‌دانند و عذاب وجدان می‌گیرند. در برابر هدیه دادن و لطف دیگران معذب می‌شوند و باید چندین برابر جبران کنند. مشاغل یا وظایف وقت‌گیر یا سخت را بدون انتظار منافع مالی یا حتی احترام انجام می‌دهند. ممکن است برای دریافت توجه یا احساس ارزشمندی بیشتر، به دیگران غریب‌تر، بیشتر از نزدیکان خود محبت کنند. گاهی محبتی که خرج می‌کنند، به جای اینکه برپایه‌ی تشخیص نیاز افراد یا براساس درخواست کمک آنان باشد، بر پایه‌ی تعیین صلاح افراد است و رنگ و بوی دخالت یا کاسه‌ی داغ‌تر از آش بودن می‌گیرد. درنهایت نداشتن تعادل در دادوستد و فشار روانی حاصل از خدمت به دیگران و پاسخ نگرفتن، باعث توقع و دلخوری، خشم و خودخوری و درنهایت باعث ابتلا به بیماری‌های جسمی یا روان‌تنی مثل سردرد، مشکلات معده‌ای_روده‌ای یا دردهای مزمن می‌شود. از آنجا که این طرح‌واره می‌تواند در جبران افراطی و پاسخ به طرح‌واره‌ی محرومیت هیجانی فعال شود، سایر علائم محرومیت هیجانی نیز در این طرح‌واره مشهود است.

افراد در مقابله با این طرح‌واره بین سبک‌های مختلف رفتاری می‌چرخند:

در سبک تسلیم: توجهی به هیجان‌ها و نیازهای شخصی ندارند و خود را وقف دیگران می‌کنند. چه‌بسا به دنبال افراد ورشکسته یا آسیب‌دیده بروند و برای نجات دیگران خود را به آب و آتش بزنند.

در سبک اجتناب: از هر موقعیتی که ممکن است غصه‌ی دیگران را بخورد یا مجبور شود برای کسی کاری انجام دهد، فاصله می‌گیرد.

در سبک جبران افراطی: ممکن است تصمیم بگیرد که برای هیچ‌کس، هیچ کاری نکند و دیگران را نمک‌نشناس بداند و احساس خشم کند؛ همچنین در سبک جبران افراطی اطاعت و خودقربانگری ممکن است فرد به خواسته‌های ساده و کوچک دیگران که برایش زحمتی ندارد، به شکل غیرصمیمانه‌ای پاسخ رد بدهد. آن‌ها تصور می‌کنند به رفتار جرئتمندانه‌ای رسیده‌اند؛ درحالی‌که «مخالفت‌های غیرمنطقی و خصمانه» روی دیگری از اطاعت یا خودقربانگری در یک جبران افراطی است.