رنسانس ادبی ایران

پس از دو قرن سکوت

نویسنده: خواکین رودریگز ورگاس

ناشر: ماندالا (Mandala)

محل انتشار: اسپانیا- مادرید

سال انتشار: ۲۰۲۴

تعداد صفحات: ۵۶۶

این کتاب به تاریخ ادبیات فارسی در ایران از فتح اعراب مسلمان تا سقوط سامانیان، با این رویکرد که چگونه میراث فرهنگی و ادبی ایران پیش از اسلام (به ویژه جهان ساسانی) به ایران مسلمان در یک روند تقریباً خاموش که حدود دو قرن طول کشید منتقل شده است، می‌پردازد، و چگونه ظاهراً بصورت ناگهانی در عصر سامانیان شکوفایی یافته است.

نویسنده در این اثر سهم واقعی ایران در صدر اسلام را روشن می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه فرهنگ عربی/اسلامی و ایرانی/ساسانی در یک هم‌زیستی کامل (ایرانی شدن فرهنگ عرب و اسلامی/ اسلامی‌سازی فرهنگ ایران) ادغام شدند، و چگونه ایرانیان عهده دار فرهنگ سازی اسلام کلاسیک در طول قرنی بودند که بسیار مهم بود (از آغاز عصر عباسی تا استقلال ایران) تا پس از آن در قرن دهم میلادی تقریباً بصورت ناگهان با به قدرت رسیدن سامانیان فرهنگ ایرانی-اسلامی شکل می‌یابد.

ارزش افزوده‌ای این اثر این است که تاکنون هیچ کتابی به زبان اسپانیایی درباره تاریخ ادبیات فارسی نوشته نشده است، به جز فصلی در کتاب «ایران، مهد تمدن و فرهنگ» که در انتشارات Almuzara  در سال ۲۰۱۱ توسط خود همین نویسنده نگارش شده است. در فصل مذکور (“سده‌های طلایی ادبیات فارسی”) خلاصه‌ای در حدود ۱۵۰ صفحه درباره تاریخ ادبیات فارسی از آغاز آن در قرن نهم میلادی تا سال ۱۴۹۲ (مرگ جامی)، آمده است، یعنی دوره‌ای که از نظر ایرانشناسان به‌عنوان “عصر طلایی” ادبیات فارسی یاد می‌شود. با این حال، کتاب “رنسانس ادبی ایران” کاملاً متفاوت است و امید است این اثر مرجعی برای ایران‌شناسی به زبان اسپانیایی شود زیرا که راه وسیعی را برای اسپانیایی‌زبان‌هایی باز خواهد کرد که بخواهند  ادبیات فارسی را مطالعه کنند.

لزومی ندارد که بر اهمیتی که این اثر برای عرب‌شناسان و اسلام‌شناسان اسپانیا، به‌عنوان یک مطالعه تکمیلی و برای هر کسی که به ادبیات آسیا و اقوام هند و اروپایی علاقه داشته باشد، تأکید کرد.

نویسنده می‌گوید: “سعی کرده‌ام یک اثر علمی ولی در عین حال جذاب و خواندنی بنویسم. منابع و مآخذ برای نگارش کتاب، بیشتر فارسی و عربی است و بدیهی است که به آثار ایرانشناسان بزرگ اعم از ایرانی و غربی مراجعه کرده‌ام.”

(متن پشت جلد کتاب)

هنگامی که در نیمه دوم قرن هفتم میلادی اعراب مسلمان فتح ایران را آغاز کردند، یک امپراتوری،  امپراتوری ساسانی، سقوط کرد، ولی تمدن و خصلت خاص مردم ایران همچنان باقی می‌ماند، هرچند ایرانیان پس از یک فرآیند گرویدن به اسلام که بیش از دو قرن به طول انجامید، در قرن دهم میلادی تحت لوای اسلام و با یک نیرویی عظیم دوباره ظاهر شدند و ایران به عنوان تمدنی ظهور کرد که برای بیش از یک هزار سال حول محور فرهنگ اسلامی-عربی، آسیای مرکزی و هند در چرخش خواهد بود. گرویدن ایران به اسلام شوکی بود که تمام ساختارهای باستانی را در هم شکست و ظاهراً این ملت را در دو قرن سکوت- به قول استاد زرین کوب- فرو برد که در قرن نهم میلادی شروع به شکستن کرد و در قرن دهم شکوفایی پیدا کرد. این شکوفایی به مثابۀ غوغایی بود که از نظر سیاسی منجر به استقلال ایران از خلافت بغداد و از نظر فرهنگی و ادبی تولد ادبیات فارسی شد.

موضوع این کتاب، تولد ادبیات فارسی در دوران اسلامی تا سقوط سامانیان و عناصر ادبیات ساسانی و همزیستی و تلفیق متقابل خاص تمدن‌های کلاسیک (اسلام و ایران) می‌باشد. بنابراین، این کتاب، سرگذشت ایرانی را روایت می‌کند که گرچه به دین جدیدی گرویده است، اما نه تنها هویت خود را از دست نمی‌دهد، بلکه آن را با تازه نفسی از سر می‌گیرد، و ایران همراه با چین و هند یکی از کانون‌های سه گانه فرهنگ آسیایی را تشکیل می‌دهد و عملاً در تمام عرصه‌های اسلام تأثیر آشکاری داشته است.