شرح گفتگوی قهرمان آشفته‌حال با روان‌کاوش

امید طبیب‌زاده

ای. ال. دکتروف، «مغز اندرو»، ترجمهٔ محمدرضا ترک‌تتاری، تهران، نشر بیدگل، ۱۴۰۳، ۲۳۲ص.

این رمان (۲۰۱۴) آخرین اثر ای. ال. دکتروف (۱۹۳۱-۲۰۱۵) نویسندهٔ صاحب‌نام آمریکایی است. باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا (۲۰۰۹-۲۰۱۷)، پس از مرگ دکتروف، وی را یکی از برجسته‌ترین رمان‌نویسان آمریکا نامید، و شاید این تعریف تا حدی هم به تصویر به‌شدت هجوآمیزی مربوط شود که دکتروف در همین رمان از جرج دبلیو بوش، رئیس جمهور پیش از اوباما (۲۰۰۱-۲۰۰۹) ترسیم کرده است- قطعاً هیچ‌کس به‌اندازهٔ اوباما از عمق حماقت رئیس‌جمهور مخبطی چون بوش و فجایعی که به بار آورده بود مطلع نبوده است!
باری این رمان که شرح گفتگوی قهرمان آشفته‌حال داستان با پزشک معالج روان‌کاوش است، به قول ماریو بارگاس یوسا، آنجا که درباره آثار فاکنر سخن می‌گوید، زحمت اندیشیدن را بر خواننده‌اش تحمیل می‌کند. البته مصاحبهٔ نسبتاً مفصل خبرنگاری با دکتروف دربارهٔ این رمان که متن ترجمه‌شدهٔ آن در پایان همین کتاب آمده، می‌تواند یاری‌رسان خواننده در یافتن سرنخ‌های لازم برای درک این اثر خواندنی و زیبا باشد.
نویسنده در این رمان روایت خطی را کنار گذاشته و درعوض، به‌شیوهٔ نویسندگان پست‌مدرن، از تصاویری ازهم‌گسیخته (fragmented) بهره برده که بارها و هربار به‌طریقی نسبتاً متفاوت به آنها باز می‌گردد. رمان دارای لایه‌های متعدد و نیز تفسیرهای گوناگونی است. قهرمان روان‌نژند داستان که خود متخصص علوم شناختی است، ازیک‌سو با وحشت از امکان تبدیل مغز به ذهن و امکان شبیه‌سازی خودآگاهی توسط کامپیوتر و درنتیجه نابودی هنر و ادبیات سخن می‌گوید، و از سوی دیگر حاکمان ابله را فاتحان «کذاب» یا «متظاهر»، و هنرمندان را «دلقکان مقدسی» می‌نامد که کاری جز افشای کذب آنان و البته رنج کشیدن و رنج کشیدن ندارند.
این رمان را باید بیش از یک بار خواند و بنده خواندن آن را که در آغاز بسیار دشوار می‌نماید و در میانهٔ راه بسیار دلچسب و مطبوع می‌شود، به دوستان عزیزم توصیه می‌کنم.