صد پیرمرد تأثیر نگذار

گیتی صفرزاده

وینش: پیرمردهای این کتاب نه خیلی پیرند و نه تاثیرنگذار. قلم شیرین عباس یزدی از لابلای خاطرات کودکی‌اش با طنازی این عنوان را برای کتاب گذاشته.
کتاب صد پیرمرد تأثیر نگذار خاطرات کودکی و نوجوانی عباس یزدی است از پیرمردانی که در آن سال‌ها برایش جالب بوده‌اند. گاهی بخاطر منش و رفتارشان، گاه شغلشان و درهرحال بخاطر جزئیاتی که در ذهن یک کودک یا نوجوان می‌تواند جذاب و به‌یادماندنی باشد.

نویسنده خودش در ابتدای کتاب توضیح می‌دهد که در عالم کودکی این افراد به چشمش پیر می‌آمدند در حالیکه قاعدتا پنجاه و چندسالی بیشتر نداشتند (البته نویسنده با این توضیح که امید به زندگانی باعث شده که پنجاه و چندساله‌های امروز مثل قدیمی‌ها پیر به نظر نیایند این ماجرا را که خودش حالا در همین سن و سال است زیرسبیلی رد می‌کند!) و لفظ تأثیر نگذار هم برای این است که خواننده فکر نکند دارد کتابی درباره مشاهیر شهر می‌خواند. اما واقعیت این است که این افراد هم در زندگی نویسنده و هم خانواده و اهالی شهر تأثیرگذار بوده‌اند، چه بسا بیشتر از مشاهیر!

پیرمردهای خاطرات عباس یزدی جورواجورند، از سقای محل تا بقال و نجار. از آنجا که خانواده تعطیلات تابستان را در یزد می‌گذراندند بخش اعظمی از این خاطرات به یزد و ساکنان آنجا مربوط می‌شود. اتفاقا این دومکانه بودن خاطرات خودش فرصت جالبی برای مقایسه زندگی بین دو شهر فراهم کرده. نویسنده نیز در بسیاری جاها مقایسه‌ای بین شرایط زندگی در اواخر دهه چهل بین پایتخت که به سرعت داشت رنگ و بوی مدرن به خود می‌گرفت و شهری کویری همچون یزد انجام داده.

یزدی در ثبت خاطرات همان سادگی و روانی نگاه کودکانه را حفظ کرده. آدم‌ها را با همان نگاه کنجکاو و سرراست یک بچه شرح می‌دهد و قصد اضافه کردن تفسیر و پیام اخلاقی ندارد. گرچه چیزهایی که درباره منش و رفتار این آدم‌ها می‌گوید بیشتر از ده‌ها رساله اخلاقی و تربیتی تاثیرگذار است. او همچنین تا جایی که توانسته از سرنوشت و عاقبت این آدم‌ها هم نوشته.

این روایت‌ها فقط خاطرات شخصی نیست. از دل آنها کلی مستندات هم بیرون می‌آید. می‌فهمیم که وضعیت زندگی مردم شهری مثل یزد در آن دهه‌ها چطور بوده یا مثلا شیر آب لوله‌کشی چه شکلی داشته یا در مغازه فلان حاجی چه وسایلی روی میزش بوده و کلی جزئیات دیگر که اگر فیلمساز با ذوقی مثل مرحوم حاتمی باشد و بخواهد شهرک سینمایی دوباره‌ای بسازد می‌تواند از آن استفاده کند.

البته با اینکه روایت‌ها مربوط به صد پیرمرد می‌شود اما زنان هم در کتاب حضور دارند، از خاله مهرانگیز که همه لطیفه‌هایش بالای هجده سال بوده تا فاطمه سلطان که در اوج قله فضولی قرار داشته! کاش نویسنده یک روزی خاطرات این زنان را هم بنویسد.

کتاب صد پیرمرد تأثیر نگذار تصویر هم دارد. به غیر از نقشه‌ای که در اوایل کتاب از محله گازرگاه (محل زندگی فامیل نویسنده در یزد) ترسیم شده، بقیه تصاویر کتاب عکس‌هایی هستند از مریم کتیرایی معمار ساکن یزد که به خوبی با فضای کتاب عجیبن شده.

عباس یزدی

عباس یزدی که سال‌ها در عرصه رسانه و تبلیغات کار کرده متولد سال ۱۳۴۲ است. از او تابه‌حال کتاب‌های این گلستان سعدی نیست، اسرار شیخ خجند و محله انگلیسی‌های لندن منتشر شده است که کتاب اول مدتی پس از توزیع ممنوع شد.

بخشی از کتاب

بابا بزرگ بهزاد پدربزرگ خواهرزاده‌های من بود. از زمانی که خواهرم با همسرش ازدواج کرد بابابزرگ بهراد بازنشسته و پیر بود و تا زمانی که فوت کرد همچنان پیر ماند. شاید به جرأت بتوان گفت در سی و پنج سالی که آقای بهراد را دیدم همیشه یک جور بود تا یکی دوسال مانده به زمان مرگ. اقای بهراد هم مانند بسیاری از مردان تأثیرنگذار ویژگی منحصر به فرد داشت. او ترانه‌ای بلد بود با نام «ای چایی» در زمان خود ترانه‌ای اعتراضی بوده و موزیسین‌های زیرزمینی آن را ساخته بودند تا به ورود چای به ایران و حتی کمبود چای و قند و شکر اعتراض کنند. ترانه اینطور شروع می‌شد:

رنگین بوَد سنگین بوَد آهنگ تو ای چایی
عالی بود عالی بود فرهنگ تو ای چایی

در جایی از ترانه بصورت دکلمه اشاره می‌شود که چای، قوت زانوی جوانان وطن را برده است. در هرحال ای چایی موسیقی اعتراض عصر خود بوده و بابا بزرگ بهراد تا آخرین لحظه‌های حیات آن ترانه را حفظ و در میهمانی‌ها اجرا کرد. شاید بتوان بابابزرگ بهراد را از پیش قراولان گروه‌های موزیک زیرزمینی و موسیقی اعتراض به حساب آورد قبل از دیگرانی که حالا در خارج از کشور خود را به ناحق نماینده‌ی این موسیقی می‌دانند.