اعتماد: در یک روز گرم پاییزی وقتی آسمان خاورمیانه بوی نابودی می‌داد و در هول و هراس گسترش جنگ نفسش به شماره افتاده بود به دنبال ردپای تاریخ، کوچه‌پس‌کوچه‌های قدیمی روستای باستانی فریومد را گشتیم؛ روستایی از توابع شهرستان میامی در ۱۶۵ کیلومتری شاهرود که زمانی مقر مغولان و یکی از مراکز مهم قیام سربداران بود و هنوز تصویر ردپای آن روزگاران بر گوشه و کنارش باقی بود و بر ذهن‌ها می‌نشست. هدف، حضور در زادگاه و مدفن ابن یمین شاعر بزرگ ادب فارسی بود. ابن یمین، در یکی از آشفته‌ترین دوره‌های تاریخی ایران می‌زیسته و اشعارش آیینه‌ای است از پریشانی‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی منطقه خراسان در قرن هفتم و هشتم هجری، یعنی دوره‌ای معین از حکومت ایلخانان مغول، امرای سربداری و پادشاهان آل‌کرت که در آن اخلاق اجتماعی و پایه‌های فکری و فرهنگی و ارزش‌های انسانی رو به انحطاط و فساد گذاشت و شرایط متزلزل و آشفته حکمرانی بر ذهن و فکر و زندگی شاعر اثر گذاشت و در قالب و محتوای آثارش بازتاب یافت.
یازدهم آبان همایش ملی ابن یمین در دانشگاه شاهرود برگزار شده بود و فردای آن روز به دعوت جمعی از اهالی ادب و فرهنگ فریومد به زادگاه و مدفن ابن یمین رفته بودیم تا شنیده‌های سمینار را با یاری آنها از نزدیک ببینیم.
از بزرگ‌ترین قطعه‌سرایان فارسی
این سمینار یک‌روزه فرصتی را فراهم آورده بود که به‌صورت مجمل به بررسی زوایای ادبی آثار این شاعر بزرگ و نیز تاثیر رخدادهای زمانه‌اش بر ذهن و زبان او بپردازیم. در این سمینار از میان ۵۰ مقاله رسیده، ۶ مقاله برگزیده در قالب سخنرانی ارایه شد که بیشتر به نکات بدیع و کارناشده در زندگی و آثار و زمانه ابن یمین پرداخته بودند و بخشی از سمینار مثل سمینارهای مشابه، به سخنرانی مسوولان محلی و غیرمحلی گذشت.
در مجموع، سخنرانی‌های علمی سمینار فرصتی را برای علاقه‌مندان فراهم کرد که بیشتر با زندگی و آثار ابن یمین آشنا شوند و دریابند که زمینه‌های کارناشده در ارتباط با آثار و زندگانی او فراوان است. قرار است که ۳۰ مقاله ارسالی به این همایش در قالب کتاب منتشر شود. مقاله نگارنده، به بررسی طنز در آثار ابن یمین اختصاص داشت. اگرچه ابن‌یمین از بزرگ‌ترین قطعه‌سرایان زبان فارسی است و بیشتر، او را با قطعات اخلاقی و پند و نصیحت و حکمت آموز می‌شناسند ولی طنز در اشعار این شاعر بزرگ رنگ واکنش به شرایط روزگار خود را دارد، درنهایت از طنز اجتماعی و سیاسی و اخلاقی فراتر می‌رود، رنگ طنزی هستی شناسانه به خود می‌گیرد و با زبانی رندانه در آثارش منعکس می‌شود.
طنز تلخ هستی شناسانه
مقاله ارایه شده دیگر از سوی علی میرافضلی به «نوآوری‌های ابن یمین در فرم رباعی» اختصاص داشت. همچنین خلیل کهریزی در مقاله‌ای به «پیشینه و پیامد نهضت سربداران در ایران» پرداخت و رحیم سلامت آذر مقاله «بررسی موسیقی بیرونی و کناری قصاید ابن یمین فریومدی» را ارایه داد و در پایان بخش علمی همایش، مهدی یاقوتیان نتایج پژوهشی‌اش را با عنوان «والدین و فرزندان ابن یمین» ارایه داد. او زاده فریومد بود و حضور فریومدی‌هایی در میان حضار (که بعضا تالیفاتی نیز در ارتباط با ابن یمین و فریومد داشتند) نشان از بافت فرهنگی بخش مهمی از اهالی این خطه داشت. همچنین اجرای برنامه‌های جنبی در سمینار مثل اجرای ارکستر مجلسی و گروه آوازی (که براساس شعری از ابن یمین تنظیم شده بود) نشان از توجهی داشت که برنامه‌ریزان این نشست به برگزاری هرچه بهتر آن داشتند.
سفر به گذشته به انسان آرامش می‌دهد. هول و اضطراب را می‌کاهد. انگار دیوارهای فروریخته و بناهای قدیمی و مسجد جامع دومحرابه فریومد (که مربوط به شکوه و رونق این دیار در دوران خوارزمشاهیان است) فشرده تاریخ گذشتگان را به رخ می‌کشند و به معنای حال و آینده می‌نشینند که در امتداد گذشته است. اینجاست که بناهای متروکه به‌جا مانده از گذشت قرون در کنار درختان چنار و سرو و گل‌های اطراف آرامگاه ابن یمین زیرِ آبی بی‌انتهای آسمان در هنگامه جنگ و جدال انسانی، با نگاه خیامی و طنز تلخ هستی شناسانه شاعر همراه می‌شوند تا در مقام عالم بی‌ثبات فانی بگویند:
ای خواجه اگر سپهر دون برکشدت
چندان بود آنکه خوش خوش اندر کشدت
زآن پس به تن ار چو کوه خارا باشی
ماننده کوه، تیغ بر سر کشدت
نگاهی عصب‌شناختی به اراده‌ی آزاد
میل به خودکشی تنها آنگاه در روانِ آدمی پدیدار می‌شود که زندگی، ماهیتِ بحرانی خود را به شیوه‌ای عریان آشکار کند.
در سینمای ایران گرچه از کتاب به عنوان منبع الهام و نگارش قصه و فیلم‌نامه استفاده شده که بیش از همه در سینمای اقتباسی ظهور می‌کند اما خود کتاب کمتر در درون قصه و کانون تصویر قرار گرفته و روایت شده است.
اگر او نبود، شناخت ما از ایران باستان و کتاب‌های مهم و اصیلی، چون اوستا خیلی کم بود.
وقتی موسیقی غمگین گوش می‌دهیم آن را در زمینه زیبایی‌شناختی، لذت‌بخش می‌دانیم، این پدیده به عنوان پارادوکس لذت بردن از موسیقی غمگین شناخته می‌شود.
با عرض سلام و خسته نباشید. سوالی داشتم از خدمتتون. چطور میشه به مقالات ارائه شده در این همایش دسترسی پیدا کرد؟ آیا جایی چاپ شده؟ یا حتی از لیست اسامی مقالات اطلاع پیدا کرد؟
لطف کنید و از خود برگزارکنندگان همایش این مسئله را پیگیری فرمایید. ما صرفاً یادداشتی درباره‌ی این همایش را منتشر کرده‌ایم.