نگاهی به کتاب «مهمان‌نوازی ملی»
عزیز نسین این طنزنویس پرآوازه ترک از سوی یونسکو در فهرست نویسندگان اثرگذار جهان قرار دارد و برای مخاطبان ایرانی (حتی در قیاس با طنزنویسان هم‌وطن)، آشناترین و نام‌آورترین طنزنویس است. همسانی جامعه ترکیه و ایران روزگار عزیز نسین بر این اقبال بی‌تأثیر نبوده است. ازنظر اجتماعی، مدرنیزاسیون در ایران در دوره پهلوی اول هم‌زمان با دوران مدرنیزاسیون آتاتورک گسترش یافت و جامعه ایران و ترکیه روزگار عزیز نسین ازنظر فرهنگی و اجتماعی شرایط تقریباً مشابهی را در رویارویی با تغییرات برخاسته از مدرن شدن جامعه تجربه کردند؛ بنابراین فضای آثار عزیز نسین برای مخاطبان ایرانی آشناست و آنها باشخصیت‌های داستانهای او هم ذات پنداری می‌کنند. از طرفی عزیز نسین پیرو سنت قصه‌گویی و روایتگری در اثر داستانی است که در آن روایت، ساختاری خطی و ساده و طنزی صریح و روراست دارد و بیشتر از زبان راوی دانای کل و یا راوی اول‌شخص بازگو می‌شود. سنت داستان‌نویسی به شیوه روایتگری در ساختاری خطی برای مخاطب ایرانی بسیار آشناست و سابقه آن به کتاب «یکی بود، یکی نبود» محمدعلی جمال‌زاده برمی‌گردد، سبکی که می‌توان آن را در آثار طنزنویسان ایرانی بعد از جمال‌زاده هم دید. این دو عامل یعنی تشابه شرایط زندگی ایران و ترکیه در آغاز قرن بیستم و تشابه سبکی عزیز نسین با طنزنویسان ایرانی باعث شده مخاطب ایرانی با آثار عزیز نسین احساس نزدیکی بکند. بااین‌حال از چند سال پس از انقلاب تا چند دهه به دلیل برخی ملاحظات سیاسی انتشار آثار عزیز نسین در ایران با محدودیت مواجه بود که چند سال اخیر با برداشته شدن این محدودیت بار دیگر شاهد اقبال مخاطبان ایرانی به آثار این نویسنده پرآوازه هستیم. کتاب «مهمان‌نوازی ملی» جدیدترین مجموعه آثار اوست که به فارسی ترجمه‌شده است. «مهمان‌نوازی ملی» با بقیه آثار عزیز نسین تمایز مهمی دارد و آن اینکه آثار این مجموعه، منتخب توسط خود نویسنده است. عزیز نسین در پیشگفتار اشاره‌کرده که او نمونه‌ای از بهترین و موردپسندترین آثارش را به سفارش انتشارات ملیت در این مجموعه گردآوری کرده است. ازاین‌رو می‌تواند نزدیکی بیشتری با سلیقه و نگاه نویسنده داشته باشد. البته چنانچه مترجم در دیباچه آورده است، در این ترجمه برخی از داستانهای کتاب اصلی حذف‌شده و داستانهای دیگری جایگزینشان شده که این امر به‌احتمال‌زیاد ریشه در شرایط و محدودیت‌های نشر در ایران دارد. بااین‌حال از سوی مترجم، داستانهای جایگزین شده و نیز داستان‌هایی که به کتاب اصلی تعلق دارند تفکیک نشده‌اند و مشخص نیست کدام‌یک منتخب عزیز نسین است و مربوط به کتاب اصلی است و کدام منتخب مترجم. امید است در چاپ‌های بعدی این نقیصه برطرف شود تا مخاطب اشراف بیشتری نسبت به ترکیب آثار کتاب داشته باشد. غلامعلی لطیفی مترجم کتاب حاضر را بیشتر به‌عنوان کاریکاتوریست می‌شناسیم. او از پیشکسوت‌های کاریکاتور مطبوعاتی ایران است و فعالیت حرفه‌ای خود را از نشریه چلنگر آغاز کرده است. لطیفی در کنار رسم کاریکاتور و تصویرسازی، تاکنون آثار طنزی را نوشته و ترجمه کرده است و درزمینهٔ پژوهش طنز و کاریکاتور نیز صاحب‌نظر و اثر است. این ویژگی‌ها به او کمک کرده که هنگام ترجمه، بتواند از عهده انتقال لحن و فضای طنزآمیز آثار برآید. بیشترآثار کتاب قالب داستان کوتاه دارند و به‌جز دو سه داستان آشنا که در مجموعه‌های پیشین آثار عزیز نسین نیز آمده‌اند (مگر در مملکت شما خر نیست، خانه‌ای روی خط مرز) کمتر در ترجمه‌هایی که تاکنون از این نویسنده منتشرشده است، آمده‌اند. اولین اثر کتاب قالب خاطره دارد: تجربه یک حمله قلبی در جشن سال نو و جدال یکی دوساعته نویسنده با مرگ. او در این اثر از مرگ و نیستی به‌مثابه مهم‌ترین واقعه زندگی که برعکس اتفاقات دیگر، امکان نوشتنش نیست نام می‌برد و به بازگویی احساسش در رویارویی دوساعته با مرگ می‌پردازد. این اثر برخلاف نوشته‌های دیگر عزیز نسین رنگی از طنز ندارد و بیشتر بازتاب دنیای درونی نویسنده‌ای است که اگرچه عمری مخاطب را به مهمانی نگاه شوخش برده ولی در بازگویی تلخی‌های روح و روان آدمی هم استاد است. داستان «یک حکایت جدی» اثر بعدی مجموعه است که در آن دوست داشتن یک موجود خیالی به زندگی قهرمان اثر معنا و مفهوم می‌دهد و دلیل بودنش می‌شود تا داستان به طنزی فلسفی پهلو بزند و فضایی متفاوت با آنچه تاکنون از عزیز نسین خوانده‌ایم بیافریند. کتاب با این دو اثر متفاوت با آثار آغاز می‌شود. بقیه آثار کتاب ازنظر درون‌مایه و زاویه نگاه کمابیش همان فضای آشنای داستانهای عزیز نسین را دارند. او در این آثار به‌نقد نابسامانی‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی می‌پردازد. گاه با دستمایه قرار دادن موضوعات زندگی روزمره مثل خرید منزل، به نابسامانی‌های برخاسته از نظام دیوان‌سالار می‌پردازد، گاهی با قرار دادن آدم‌های داستان‌هایش در موقعیت‌هایی مثل مهمانی رفتن تصاویر آشنایی برای مخاطب ایرانی از فرهنگ تعارف در زندگی اجتماعی رسم می‌کند و با نگاهی روان‌شناسانه به‌نقد روابط آدم‌ها می‌پردازد، گاهی فرهنگ تقلب را به‌مثابه خرده‌فرهنگی که در روابط آدم‌ها رسوخ کرده انعکاس می‌دهد و گاهی به نابسامانی‌های نظام سیاسی می‌پردازد و فساد برخاسته از آن را در قالب نابرابری‌های اجتماعی و نابسامانی‌های مدیریتی بازگو می‌کند. آثار این مجموعه از نظر سبک نیز متنوعند. گاه از قالب آشنای روایت خطی بیشتر داستانهای نویسنده پیروی می‌کنند و کاه با شوخی‌هخای قلمی و شکستن قراردادهای مرسوم و مخاطب قرار دادن خواننده، به فرم‌های نوتر گرایش پیدا می‌کنند. اکثر آثار کتاب فرم داستان کوتاه دارند ولی برخی از مطالب قالب روزنوشت یا حدیث نفس نیز پیدا می‌کنند که آنها هم خواندنی و دارای نوآوری در نگاه و نگارش هستند. نویسنده در مطلب «چگونه می‌نویسم» به بهانه پاسخ دادن به سؤال: «چگونه می‌نویسم» کلیشه‌های قراردادی را درزمینهٔ شرح حال نویسندگان هنگام نوشتن درهم می‌ریزد و فضای خنده‌آور می‌آفریند. مثلاً در پاسخ به اینکه: اگر به وجود آمدن یک اثر را بتوان زایاندن تعبیر کرد، این زایاندن را چگونه انجام می‌دهید؟
جواب: هیچ معلوم نیست. بعضی وقت‌ها با سزارین می‌زایم، بعضی وقت‌ها با چهار درد، بعضی وقت‌ها هم به هوای نور چراغ بیرون می‌آیند… پر زا به‌حساب می‌آیم، اما اگر مجبور نشوم زیاد نمی‌زایم. بخواهی نخواهی باید بزایی؛ شرایط زندگی و معیشت، مجبورت می‌کند که هم بزایی و هم تخم بگذاری!…
عزیز نسین در آثار کتاب، آدم‌ها را در موقعیت‌های متناقض و متضاد قرار می‌دهد تا از این رهگذر زندگی پرتناقض در جامعه خودزا با آفرینش موقعیت‌های طنز بازگو کند. موقعیت‌هایی گاه بشدت خنده‌آور و گاه آمیخته با زهرخند. نگاه عمیق و کاونده این طنزنویس بزرگ این آثار را علیرغم تفاوت در مضمون و قالبشان به یکدیگر پیوند می‌دهد.
مترجم کتاب «مهمان‌نوازی ملی» غلامعلی لطیفی است و در سال ۱۳۹۹ از سوی انتشارات فرهنگ معاصر منتشر شده است.
*معرفی کتاب «مهمان‌نوازی ملی»، انتشاریافته در فصلنامه رود، شماره ۱۰
مروری بر کتاب «مسائل اخلاقی معاصر»
نگاهی به کتاب «نوشتن برای صحنه»
نگاهی به داستانِ کوتاهِ «دست تاریک، دست روشن»
نگاهی به کتاب کتاب «تعقیب هومر»
مروری بر رمان «دود»
