قدرت خواب و رویا

نگاهی به کتاب «چرا می‌خوابیم؟»

گسترش: «چرا می‌خوابیم؟» عنوان کتابی است از متیو واکر که نشر نوین آن را با ترجمه‌ی ناهید ملکی به چاپ رسانده است. فکر می‌کنید هفته‌ی گذشته خواب کافی داشته‌اید؟ آیا می‌توانید آخرین‌باری را به یاد آورید که بدون زنگ ساعت از خواب بیدار شدید و بدون نیاز به کافئین احساس شادابی داشتید؟ اگر جوابتان به هریک از این سؤالات«نه» است، شما تنها نیستید. دو سوم بزرگ‌سالان در تمام کشورهای توسعه‌یافته نمی‌توانند هشت ساعت خواب شبانه‌ی توصیه‌شده را داشته باشند.

به‌طور معمول، خوابِ شبانه‌ی کمتر از شش یا هفت ساعت به سیستم ایمنی بدن شما آسیب می‌زند و خطر ابتلا به سرطان را بیش از دو برابر می‌کند. خواب ناکافی یکی از عوامل مهم در سبک زندگی است و تعیین می‌کند که آیا شما به بیماری آلزایمر مبتلا خواهید شد یا خیر. خواب ناکافی (حتی کاهش اندک آن فقط به مدتِ یک هفته) سطح قند خون را به‌شدت مختل می‌کند، تا جایی که در زمره‌ی پیش‌دیابتی طبقه‌بندی می‌شوید. خواب کوتاه احتمال انسداد و تنگ‌ شدن رگ‌های قلب را افزایش می‌دهد و شما را در معرض بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته و نارسایی قلبی قرار می‌دهد. براساس جمله‌ی خردمندانه‌ی شارلوت برونته که گفته بود: «ذهن ناآرام بالش بی‌قرار می‌سازد.»، اختلال خواب در افزایش اوضاع نامساعد روانی ازجمله افسردگی، اضطراب و خودکشی نقش زیادی دارد.

شاید شما نیز متوجه شده‌اید که وقتی خسته‌اید تمایل بیشتری به غذا خوردن دارید. این تمایل تصادفی نیست. خوابِ خیلی کم موجب افزایش هورمون گرسنگی و کاهش هورمون سیری می‌شود. با وجود اینکه معده‌تان پر شده، هنوز هم می‌خواهید بیشتر غذا بخورید. افزایش وزن در بزرگسالان و کودکانی که دچار کمبود خواب هستند اثبات شده است. بدتر از آن، اگر بخواهید رژیم بگیرید اما هم‌زمان خواب کافی نداشته باشید، رژیمتان بیهوده است، زیرا بیشترِ وزنی که از دست خواهید داد متعلق به توده‌ی عضلانی بدن است، نه چربی.

با در نظر گرفتن مجموع پیامدهای مربوط به سلامتی که مطرح شد، پذیرفتن این رابطه‌ی اثبات‌شده آسان‌تر می‌شود: هرچه خواب شما کوتاه‌تر باشد، طول عمرتان هم کوتاه‌تر خواهد بود. بنابراین، این گفته‌ی قدیمی که «من وقتی می‌خوابم که مرده باشم» مضر است. اگر این طرز فکر را قبول کنید، زودتر خواهید مرد و کیفیت آن زندگیِ کوتاه‌تر افتضاح خواهد بود. کِش محرومیت از خواب فقط می‌تواند تا پیش از آنکه پاره شود، کشیده شود. متأسفانه، انسان در حقیقت تنها گونه‌ای است که عمداً خود را از خواب محروم می‌کند، بدون اینکه سود معقولی کسب کند. همه‌ی مؤلفه‌های سلامتی و لایه‌های ظاهراً بی‌شمارِ بافت اجتماعی، هم از نظرِ انسانی و هم از نظرِ مالی، بر اثرِ غفلت پرهزینه‌ی ما از خواب، در حال ازبین‌رفتن هستند. تا جایی که سازمان بهداشت جهانی (WHO) شیوع کمبود خواب در کشورهای صنعتی را اعلام کرده است. تصادفی نیست که کشورهایی که طی یک قرن گذشته، زمان خواب در آن‌ها به طرزِ چشمگیری کاهش یافته است (مانند امریکا، انگلستان، ژاپن، کره جنوبی و چندین کشور در اروپای غربی) بیشترین افزایش بیماری‌های جسمی و اختلالات روانی ذکرشده را تجربه کرده‌اند.

کتابِ متیو واکر درصدد واکاوی پدیده‌ای به نام خواب است.

متیو واکر، استاد علوم اعصاب و روان‌شناسی دانشگاه برکلی، مدیر آزمایشگاه خواب و تصویربرداری عصبی دانشگاه و استاد سابق روان‌پزشکی دانشگاه هاروارد است. او بیش از صد مقاله‌ی علمی منتشر کرده و در برنامه‌های تلویزیونی ۶۰ دقیقه، نوا، اخبار بی‌بی‌سی و جمعه‌های علمی ان‌پی‌آر حضور داشته است. کتابِ «چرا می‌خوابیم» اولین کتاب او است.

قسمتی از کتاب چرا می‌خوابیم:

خواب ناسالم، قلب ناسالم. ساده، اما واقعی. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۱ بیش از نیم میلیون زن و مرد را در سنین، نژاد و قومیت‌های مختلف از هشت کشور مورد بررسی قرار داد. براساس این مطالعه، خوابی که به‌تدریج کوتاه‌تر شود، طی یک دوره‌ی هفت تا ۲۵ ساله با ۴۵ درصد افزایش خطر انسداد عروق قلبی یا مرگ در اثر آن همراه است. رابطه‌ی مشابهی هم در مطالعه‌ای ژاپنی که در مورد بیش از ۴۰۰۰ کارگر مرد انجام شد، مشاهده شده است. طی دوره‌ای چهارده ساله، کسانی که شش ساعت یا کمتر می‌خوابیدند، ۴۰۰ تا ۵۰۰ درصد بیشتر از کسانی که بیش از شش ساعت می‌خوابیدند، دچار یک یا چند ایست قلبی می‌شدند. در بسیاری از این مطالعات، رابطه‌ی بین خواب کوتاه و نارسایی قلبی حتی پس از کنترل سایر عوامل شناخته‌شده و خطرساز برای قلب، مانند: سیگار کشیدن، فعالیت بدنی و توده‌ی بدن، همچنان با قدرت باقی مانده است. کمبود خواب به‌خودی‌خود موجب افزایش حمله‌ی قلبی می‌شود.

با نزدیک ‌شدن به نیمه‌ی عمر که بدن ما رو به زوال می‌رود و تاب‌آوری آن نسبت به بیماری‌ها کاهش پیدا می‌کند، تأثیر خواب ناکافی بر سیستم قلبی_عروقی افزایش می‌یابد. بزرگسالان ۴۵ ساله یا مسن‌تر، که شبانه کمتر از شش ساعت می‌خوابند، در مقایسه با کسانی که هفت تا هشت ساعت خواب شبانه دارند، ۲۰۰ درصد بیشتر در معرض حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی هستند. این یافته، اهمیت اولویت‌بندی خواب در میانسالی را نشان می‌دهد، که متأسفانه زمانی است که شرایط خانوادگی و حرفه‌ای ترغیبمان می‌کند که درست برعکس رفتار کنیم.

بخشی از دلایلی که قلب به‌شدت تحت فشار کمبود خواب دچار مشکل می‌شود، مربوط به فشار خون است. به ساعد دست راست‌تان نگاهی بیندازید و تعدادی از رگ‌ها را انتخاب کنید. اگر با دست چپ‌تان قسمت جلو ساعد، درست بعد از آرنج را بگیرید و مانند یک شریان‌بند آن را فشار دهی، خواهید دید که آن رگ‌ها شروع به باد شدن می‌کنند. کمی نگران‌کننده است، این‌طور نیست؟ اتفاقی هم که به‌راحتی و فقط با کم‌ شدن خواب می‌افتد و می‌تواند فشار بیشتری به رگ‌های بدن شما وارد کند و باعث کشش و فشار در دیواره‌ی رگ‌ها می‌شود، به همان اندازه نگران‌کننده است. فشار خونِ بالا امروزه آن‌قدر شایع است که تلفات ناشی از آن را فراموش می‌کنیم. فقط امسال، فشار خون بالا بیش از ۷ میلیون نفر را به دلیل نارسایی قلبی، بیماری ایسکِمیک قلب، سکته‌ی مغزی یا نارسایی کلیه به کام مرگ کشانده است. کمبود خواب، مسئول بسیاری از مرگ‌های پدران، مادران، مادربزرگ‌ها، پدربزرگ‌ها و عزیزان ماست.