سؤال بزرگ، و سؤال‌های کوچک‌تر!

امید طبیب‌زاده

صدسالگی قضاوت تاریخ درباره جلال آل احمد، به همت محمدحسین دانایی، تهران، نشر همرخ، ۱۴۰۳، ۱۹۲ ص.




ابتدا جلال آل احمد را مسبب معضلات خود می‌دانستند، بعد به شاملو و ساعدی و براهنی رسیدند، و نهایتاً به این نتیجه رسیدند که اصلاً «نسل پنجاه‌وهفت» مردمانی بی‌خرد و سفیه بوده‌اند. این متاستاز اگر ادامه یابد عاقبت شامل حال خودشان هم می‌شود! برای جماعتی که به‌هرروی دنبال مسببی می‌گردند، هیچ فرقی نمی‌کند که واقعیت چیست، و اتفاقاً تاریخ همین‌گونه است که تکرار می‌شود.
سؤال این نیست که آیا انقلاب خوب بود یا بد بود یا ناگزیر بود، زیرا سؤال‌های بزرگ پاسخ‌های گوناگون دارند. پس شاید بهتر باشد از سؤال‌های کوچک‌تر آغاز کنیم که دست‌کم پاسخی صریح‌تر دارند، مثلاً چه شد که آل‌احمد چنان محبوب شد؟ و چرا امروزه تصمیم گرفتن دربارهٔ او چنین دشوار شده است؟ باری نمی‌توانم بگویم که تمام مطالب این مجموعه مورد تایید بنده است، اما یقین دارم که این مجموعه خواننده را در یافتن پاسخ بعضی سؤال‌های کوچک یاری می‌رساند. مطالب این مجموعه که غالب آنها قبلاً در نشریات و مواضع گوناگون منتشر شده به شرح زیر است:

مقدمه:
سه نکتهٔ مقدماتی درباره شناختِ جلال (محمدحسین دانایی)
فصل اول:
در بارهٔ مقاله‌نویسی و مقالات جلال:
– جلال آل احمد و نقد دیرهنگام او (احمد افرادی)
– روشنفکرِ مصطلح (عمادالدین باقی)
– در سودای صدرِ اسلام (رسول جعفریان)
فصل دوم
در بارهٔ داستان‌نویسی و داستان‌های جلال:
– اضطراب و سرگردانی میان دو هیچ؛ نقدی بر رمان “سنگی بر گوری” اثر جلال آل‌احمد (امید طبیب‌زاده)
– “سنگی بر گوری” (احمد غلامی در گفت‌وگو با حاتم قادری)
فصل سوم
در بارهٔ گزارش‌نویسی و گزارش‌های جلال:
– “خَسی در میقات” یا نامحرمی در احرام؟ (غلامرضا خاکی)
– تحلیل یک سفر و نقد یک کتاب (مرتضی سیدی‌نژاد)
فصل چهارم
در بارۀ افکار و عقاید جلال و دیگر مسایل عمومی:
– جلال و هر آنچه پس از او می‌آید (آراز بارسقیان)
– از آل‌احمد چه می‌فهمیم؟ (مهدی خلجی)
– مردی که تا امروز درست فهمیده نشد (عبدالجواد موسوی)
– ملاقات آقای نویسنده با انقلاب اسلامی، در چهارراه نفی غربزدگی (محمدرضا کائینی)
– هیچ کس به اندازهٔ خود آل‌احمد “غربزده” نیست (گفتگو با حورا یاوری)