استعاره‌ی جعبه و تله

امید طبیب‌زاده

یودیت هرمان، خانه، ترجمهٔ محمود حسینی‌زاد، تهران، نشر افق، ۱۴۰۲، چ ۳، ۱۸۲ ص.


یودیت هرمان (متولد ۱۹۷۰) یکی از برجسته‌ترین نویسندگان حلقهٔ فمینیستی معروف به «دوشیزگان شگفت‌انگیز» (Fräuleinwunder) است. درون‌مایهٔ این رمان (۲۰۲۱) عبارت است از ضرورت عشق ورزیدن به خود و این‌که جز از طریق رهایی از تلهٔ تنهایی و فراموشی نمی‌توان به چنین هدفی رسید. به باور نویسنده این رهایی اساس اخلاقیات انسان‌ها را تشکیل می‌دهد و عدول از آن یا بی‌توجهی و یا بی‌احترامی بدان باعث بزرگ‌ترین آشوب‌ها و بی‌اخلاقی‌ها می‌شود! در فصل نخست رمان، راوی که دختر جوانی است و به کاری کسالت‌بار در کارخانهٔ سیگارسازی اشتغال دارد، از ملال حاکم بر زندگی‌اش می‌نالد، تا این‌که روزی شعبده‌باز پیری که اندام دختر را مناسب کار خودش تشخیص می‌دهد، به او پیشنهاد می‌کند تا برای اجرای یک تردستی (اره کردن دختر به دو پاره و سپس برگرداندنش به حال نخست) به استخدام وی دربیاید. دختر می‌پذیرد و در نخستین جلسهٔ تمرینی، درون جعبهٔ شعبده‌باز پیر می‌خوابد و خودش را درآغوش می‌کشد و وقتی از آن جعبه بیرون می‌آید احساس می‌کند بخشی از وجودش را درون جعبه جا گذاشته است. دختر به هر دلیل به آن همکاری ادامه نمی‌دهد و فصل دوم رمان به سی سال بعد از آن وقایع مربوط می‌شود. حال راوی زن جاافتادهٔ تنهایی است که در این مرحله از زندگی‌اش، وقتی به ناگهان با معضل تنهایی و پیری و فراموشی مواجه می‌شود، به طور ناخودآگاه درصدد ریشه‌دواندن در جایی و کسب هویت برمی‌آید. او وقتی می‌کوشد جانوری را که در خانه‌اش لانه کرده به تله بیندازد، به یاد خاطرهٔ سی سال پیشش می‌افتد و این‌که چطور درون جعبه‌ای تله‌مانند گیرافتاده بود. بعد از آن است که رشتهٔ تداعی‌ها و ماجراهای گوناگون، چون رودی گرم و روان از راه می‌رسند و گذشته و حال راوی را در هم می‌آمیزند و خواننده را آرام‌آرام با خود می‌برند تا در دریایی از حوادث و رؤیاها و اساطیر غوطه‌ور سازند. این رمان کوتاه را می توان بارها خواند بی‌آنکه تکراری و خسته‌کننده شود، زیرا خواننده با هربار خواندنش پرتوی نو بر استعارهٔ جعبه و تله که بر تمام داستان حاکم است می‌اندازد. بسیاری از ماجراهای رمان به انتها نمی‌رسند و بسیاری از حرف‌های راوی نیز ناگفته باقی می‌مانند و تکمیل این همه، بی‌آن‌که خللی در ساخت رمان پدید آورد، به عهدهٔ خواننده است و بس!
اما تخصص مترجم در آثار یک نویسنده  در سبک و دوره و احوال او نقش بسیار مهمی در ترجمهٔ هرچه دقیق‌تر و بهتر آثار ادبی دارد، و ما اثرات این مهم را در حاصل کار این مترجم به‌خوبی می‌بینیم.