اعتماد: ۳۰ سپتامبر برابر با ۹ مهر روز جهانی ترجمه نامگذاری شده است. این روز به افتخار سنت جروم که انجیل را ترجمه کرد، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی ترجمه درنظر گرفته شد تا فرصتی باشد برای ادای احترام به کار ارزشمند متخصصان زبانی در سراسر جهان که نقش بسزایی در گردهم آوردن ملت‌ها، سهولت گفت‌وگو، تفاهم و همکاری و کمک به توسعه و تقویت صلح و امنیت جهانی ایفا می‌کنند. فدراسیون جهانی مترجمان هر ساله در آستانه این روز، فراخوانی برای شعار سال منتشر می‌کند. امسال در آستانه هفتاد و یکمین سالگرد پایه‌گذاری فدراسیون، با شعاری قابل‌تامل به استقبال روز جهانی ترجمه رفته است. «ترجمه، هنری ارزشمند و شایسته حمایت».
شعار امسال مجالی است تا علاوه بر قدردانی از چهره‌های بسیاری که تا امروز حافظان فرهنگ و هنر مسطور در این سال‌ها بوده‌اند، به دغدغه‌ها و مخاطراتی بپردازیم که در کمین صنعت ترجمه و موقعیت شغلی مترجمان است.
هوش مصنوعی و کپی‌رایت دغدغه‌های پررنگ ترجمه در سطح جهانی هستند.
در یک سال اخیر شاهد بوده‌ایم که رونمایی از پیشرفت‌های جدید هوش مصنوعی دامنه وسیعی از تخصص‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده است. فناوری‌های ترجمه‌ای نیز در زمره نوآوری‌های هوش مصنوعی هستند که تا همین‌جا نیز درآمدهای هنگفتی برای غول‌های فناوری نظیر شرکت‌های مایکروسافت و گوگل به ارمغان آورده‌اند.
گرچه سرعت و مقرون به صرفه بودن نرم‌افزارهای ترجمه‌ای از مزیت‌های هوش مصنوعی تلقی می‌شود، اما معایب بسیاری نیز وجود دارد که عدم آگاهی از آنها می‌تواند ضربه سنگینی به ماهیت ترجمه و اهدافی که مورد نظر ترجمه است، وارد آورد.
الگوریتم‌های هوش مصنوعی غالبا مبتنی بر داده هستند و سرعت پردازش بالای این الگوریتم‌ها طی سرچ‌های موازی و چند لایه در زمانی کوتاه منجر به نتایجی سریع می‌شود که شگفتی مخاطبین عصر حاضر را برمی‌انگیزد، آنقدری که گاهی از اعتبارسنجی نتایج حاصله چشم‌پوشی می‌کنند. ایجاد امکان دسترسی این الگوریتم‌ها به بانک واژگانی بسیار غنی که حاصل از دسته‌بندی داده‌های ذخیره شده است، این الگوریتم‌ها را قادر می‌سازد در بحث لغوی توانمندی بالایی از خود بروز دهند و در مواردی با دسترسی بالا به معادل‌های واژگانی، تنوعاتی در سطح نتایج ارائه دهند. گرچه این فرآیند با قوی‌تر شدن می‌تواند به مردم سراسر جهان در انتقال مفهوم و دریافت معنا کمک کند که ای‌بسا کاربرد هدفمند از این دست فناوری‌ها در مسیر پیشبرد و انتقال دانش و دسترسی وسیع به دانش و متون با توجه به انفجار اطلاعاتی‌ای که جهان با آن روبه‌رو است می‌تواند بسیار مثمرثمر و ارزشمند باشد، اما در سطح ترجمه حرفه‌ای که نیازمندی دقت بالا و انتقال یافتن ظرافت‌های زبانی در سطح ترجمه کتبی و شفاهی بسیار حایزاهمیت است، ازجمله کنایه، طنز، تلمیحات و ایهامات، ارجاعات فرهنگی و عبارت‌های اصطلاحی هوش مصنوعی به‌راستی بسیار ضعیف عمل می‌کند و ترجمه‌های خروجی آن ابداً با لطافت هنری مترجم انسانی قابل مقایسه نیست.
قابلیت محدود هوش مصنوعی در درک مناسب از مفهوم کلی متن و تمرکز بیش از اندازه بر سطح واژگانی، فقدان حساسیت فرهنگی، عدم درک پیچیدگی‌های زبانی مبتنی بر فرهنگ، عدم درک ظرافت‌های احساسی مستور و عدم درک هوش مصنوعی از محرمانگی و مسائل اخلاقی فراگیری کاربرد آنها را زیر سؤال برده است. اینجاست که تاکید شعار سال فدراسیون جهانی مترجمان بر تشبیه صحیح ترجمه به هنر، مهر تأیید و یادآوری ارزشمندی بر هدف والای ترجمه و اهمیت آن می‌نهد که با آزمون و خطای افسارگسیخته هوش مصنوعی مخاطره به بیراهه کشیده شدن را ازسر می‌گذراند.
و اما کپی‌رایت دغدغه‌مندی توامان دیگری است که از حیث اهمیت مورد توجه ویژه فدراسیون جهانی قرار گرفته است.
دکتر محمدرضا اربابی، رییس هیات مدیره کانون سراسری انجمن‌های صنفی مترجمان و دبیر مرکز آسیایی فدراسیون جهانی مترجمان و تنها نماینده ایرانی مرکز که پیش‌تر جدیت این دغدغه‌مندی را طی نامه‌ای مورد توجه رییس‌جمهور دولت چهاردهم قرار داده بود، در آستانه روز جهانی مترجم، کپی‌رایت را دغدغه اصلی جامعه ترجمه در سطح جهانی عنوان می‌دارد و علاوه بر طرح مشکل، راهکار را نیز از منظر حقوق بین‌الملل و حقوق داخلی تشریح کرده است. دکتر اربابی در صفحه اختصاصی خود چنین نوشته است:
«با درونمایه کپی‌رایت به استقبال روز جهانی ترجمه می‌رویم. امروز کپی‌رایت دغدغه جامعه ترجمه در سطح جهانی است. توسعه سریع هوش مصنوعی در صنعت ترجمه معادلات مالکیت فکری را دستخوش چالش‌هایی کرده است که در کارگروه‌های مختلف فدراسیون جهانی مترجمان از جمله کارگروه ترجمه و هوش مصنوعی در حال بررسی ابعاد مختلف آن هستیم. شعار روز جهانی ترجمه در سال جاری این است:
«ترجمه، هنری ارزشمند و شایسته حمایت»
اگرچه تلخ اما واقعیت این است که در بازار ترجمه نشر و فیلم ایران، متاسفانه هیچ حمایت قانونی و حقوقی از ترجمه‌ها وجود ندارد. شاید بگویید قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان از ترجمه‌ها هم حمایت می‌کند.
بله! روی کاغذ.
اما در خلأ رعایت کپی‌رایت آثار خارجی، در عمل امکان حمایت از ترجمه‌ها ممکن نیست یا مستلزم صرف هزینه مادی و معنوی بسیاری برای مترجمان است. بنابراین مادامی که حقوق مالکیت فکری آثار خارجی رعایت نشود، ترجمه‌های موازی و مکرر محدود نخواهد شد و در نتیجه نمی‌توان از آثار مترجمان حمایت و حفاظت جدی کرد. عدم رعایت کپی‌رایت می‌تواند در آینده نزدیک برای مترجمان و ناشران در عرصه بین‌المللی هزینه‌های هنگفتی ایجاد کند.
راهکار چیست؟ پیوستن به کنوانسیون برن تنها راه رعایت مالکیت فکری آثار خارجی نیست و می‌توان با قوانین داخلی نیز به این عرصه وارد شد.
پیوستن به کنوانسیون برن، موانعی دارد که نیازمند بررسی ابعاد گوناگون است و شاید در مقطع کنونی تحقق آن امکان‌پذیر نباشد. ازاین‌رو، پیش‌تر پیشنهاد شد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چارچوب لایحه جامع مالکیت فکری یا هر لایحه مستقل دیگری، تصویب قانونی را پیگیری کند که به موجب آن، در صورت اخذ مجوز کپی‌رایت با اصالت توسط یک ناشر، ناشران دیگر اجازه انتشار آن اثر را نداشته باشند. بر این اساس، در صورت حذف فرآیند صدور مجوز پیش از انتشار کتاب ازسوی وزارت ارشاد، هیات‌های نظارت بر رسیدگی به تخلفات نشر مرکب از ادارات کل ارشاد استان و تشکل‌های صنفی مرتبط ازجمله کانون سراسری انجمن‌های صنفی مترجمان امکان رسیدگی به شکایات احتمالی را خواهند داشت. علاوه بر این، دعاوی احتمالی قابل طرح در محاکم قضایی نیز خواهند بود. شایان ذکر است کانون سراسری انجمن‌های صنفی مترجمان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی پیش‌گفته خود آمادگی همکاری با مراجع مربوطه برای اصالت‌سنجی کپی‌رایت‌های ارائه شده را خواهد داشت.»
او در آثارش نشان می‌دهد که چگونه صاحبان سرمایه و قدرت از اقشار فرودست جامعه، به مثابهٔ ابزاری استفاده می کنند که وقتی از کارآیی‌شان کاسته می‌شود، کنار گذاشته می‌شوند.
این روز به افتخار سنت جروم که انجیل را ترجمه کرد، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی ترجمه درنظر گرفته شد.
مخدرها و الکل بیش از پیش باعث زیر سؤال رفتنِ صحت و درستیِ خاطرات می‌شوند.
از «روز بزرگ خشم خدا» تا «پایتخت جهنم»
ظرفیت افراد در برابر نقد یکسان نیست؛ برخی هر گونه انتقادی را برمی تابند و برخی با کوچک‌ترین نقدی از کوره در می‌روند.
