کلافگی زبان مشترک آدمی است

رضا صائمی

هم‌میهن: کتاب «قصه‌تراپی»، به قلم شاهین شرافتی که توسط نشر«مون» منتشر شده، تلاش کرده تا با روایت قصه‌های ایرانی، مخاطب را با خود همراه کند تا از سرگرمی به خودآگاهی رسیده و بتواند از سردرگمی‌ها رها شده و بر زخم سرخوردگی‌ها مرهم بگذارد.

آدمی همواره میل به شنیدن قصه دارد و اساساً خلقت عالم و آدم، خود روایت یک قصه طولانی است و داستان آفرینش همواره یکی از جذاب‌ترین کنجکاوی‌های بشر بوده است. شاید برای همین است که در همه جای دنیا مردم قصه را دوست دارند و ادبیات و سینما به میانجی آن قوام می‌گیرد. قصه‌ها فقط خاصیت سرگرمی ندارند، کارکرد آگاهی‌بخشی هم دارند و همواره در دل حکایت‌ها می‌توان مروارید حکمت را صید کرد.

ازجمله ویژگی‌های قصه که به ماهیت هنری و ادبی آن برمی‌گردد، کاتارسیس و پالایشی است که در مخاطب ایجاد کرده یا امکان آن را فراهم می‌کند. به‌همین‌دلیل است که روان‌درمانگرها به قابلیت تراپی قصه و قصه‌گویی پی برده و از آن به‌مثابه یک تکنیک استفاده می‌کنند. درواقع قصه‌درمانی شاخه‌ای از هنردرمانی است که در کنار فیلم‌درمانی، تئاتردرمانی و گونه‌های دیگر هنرتراپی قرار می‌گیرد. درواقع قصه روایت زندگی و شخصیت آدم‌هاست، همچون آینه‌ای که آدمی می‌تواند خود را در آن ببیند. یک‌جور مکتوب کردن تجربه زیسته انسان‌هاست که یا از تخیل نویسنده می‌گذرد یا با الهام از واقعیت به جهان داستان می‌آید. ازاین‌رو قصه در ذات خود واجد یک تجربه یا حکمت و آگاهی است که به میانجی همذات‌پنداری خواننده با آن، امکان و فرصتی برای پالایش و آگاهی رهایی‌بخش فراهم می‌شود. قصه‌درمانی به‌مثابه تراپی اما به‌شکل خودآگاهانه، روشمندتر و مبتنی بر تکنیک‌ها و تمهیدات علمی دست به درمان می‌زند. قصه‌درمانی یک روش درمانی «فردمحور» است که به افراد کمک می‌کند زندگی خود را بشناسند و متخصص زندگی خود بشوند.

در این روش تاکید بر قصه‌هایی است که افراد درمورد خود می‌سازند و در تمام طول زندگی آن‌ها را همراه خودشان حمل می‌کنند. تکنیک‌های متعددی در این روش استفاده می‌شوند که به اشخاص کمک می‌کنند بهبود یابند و یک قصه‌ی مشکل‌ساز را پشت‌سر بگذارند. قصه‌درمانی یا روایت‌درمانی یک نوع مشاوره است که افراد را از مشکلات‌شان جدا می‌بیند. این به مراجعان اجازه می‌دهد که از مسئله‌شان تا حدی فاصله بگیرند تا ببینند که آن مسئله ممکن است بیش از آسیبی که به آنها وارد می‌کند، واقعاً به آنها کمک یا از آنها محافظت کند. با این چشم‌انداز جدید افراد احساس قدرت بیشتری برای ایجاد تغییرات در الگوهای فکری و رفتاری‌شان می‌کنند و داستان زندگی‌شان را به‌گونه‌ای بازنویسی می‌کنند که هویت، توانایی‌ها و هدف آنها را صرف‌نظر از مشکلات‌شان منعکس می‌کند. روایت‌درمانی یک رویکرد محترمانه و عاری از سرزنش است که افراد را به‌عنوان متخصص زندگی شخصی‌شان می‌نگرد.

کتاب «قصه‌تراپی»، به قلم شاهین شرافتی که توسط نشر«مون» منتشر شده، مبتنی بر همین رویکرد تلاش کرده تا با روایت قصه‌های ایرانی، مخاطب را با خود همراه کند تا از سرگرمی به خودآگاهی رسیده و بتواند از سردرگمی‌ها رها شده و بر زخم سرخوردگی‌ها مرهم بگذارد. در این کتاب، نویسنده به آدم‌های دورونزدیک زندگی‌اش به‌دقت نگاه کرده است و تجربه زیسته و فردی خود از این مواجهه را در قالب داستان‌های کوتاه بازنمایی و روایت می‌کند. شرافتی در این کتاب تلاش کرده تا زبان تن آدم‌ها را نگاه کند، نه زبان سرشان را و سعی می‌کند کلافگی‌هایشان را تصور کند و به‌شکل قصه بنویسد. آدم‌های قصه‌های این کتاب شاید ما باشیم، شاید هم کیلومترها از این شخصیت‌ها دور باشیم. برای ما و احتمالاً آدم‌های بسیاری در این کره خاکی، نوشتن و خواندن، قصه‌تراپی است. نوعی از تراپی که مراجع و درمانگر در آن یکی است. البته تمام قصه‌ها، اسامی و موقعیت‌ها ساخته ذهن نگارنده‌اند و به‌هیچ‌وجه برگرفته از روایت شخصی افراد یا اتاق درمان نیستند.

در انتهای کتاب نیز بخشی با عنوان قرار اخلاقی و ضمیمه آشنایی با اختلالات آمده است و به پیشنهاد نویسنده بهتر است برای رمزگشایی از قصه‌ها، پس از خواندن آن‌ها این بخش نیز مطالعه شود. یک نمونه از این قصه‌ها را با هم بخوانیم: «کامران کودکی نکرده بود و علاقه‌ای به بیان احساسات و معاشرت با آدم‌ها نداشت. به‌ظاهر موفق بود، اما تَرَک‌های جدی روی زندگی‌اش بود که آن‌ها را نمی‌دید. از خودم می‌پرسم چرا پدرها و مادرها به بچه‌هاشون نمی‌گن دوستت داریم؟! چرا نمی‌گن تو برام باارزشی؟ همین‌جوری که هستی، بدون هیچ دستاوردی. این بهترین حرفی بود که از ذهنم گذشت: «مهسای عزیز! تو ارزشمندی!» اگر به دوسال پیش برگردم حتماً نامه‌ای برای خودم، جایی جاسازی می‌کنم و به خودم هشدار می‌دهم که از آدم‌های سمی دوری کن، از آدم‌های خودشیفته دوری کن، کمی خودت را دوست داشته باش. فقط کمی.»

آنچه این قصه‌ها را به هم گره می‌زند، تجربه کلافگی است. نویسنده دراین‌باره می‌گوید: «بدن» آدمی پیش از کشف، سیاره‌ای است ناشناخته و بیگانگی با آن ما را از خود، دیگران و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم دور می‌کند و این شروع بیماری است. زبان این سیاره قواعد خودش را دارد؛ شبیه کد مورس اختصاصی و منحصربه‌فرد است. فهمیدنش آسان نیست و می‌تواند با سوءفهم آغاز شود اما این اولین قدم برای نزدیک شدن به این بدن‌مندی است. در این سیاره «کلافگی»، زبان مشترک آدمی است. لازم نیست زبان چینی یا فرانسه بلد باشیم تا بتوانیم آدم کلافه را از آدم بی‌کلافه تشخیص دهیم؛ کلافگی در بدن ما آدم‌ها خانه کرده، در جایی عمیق و دور از دسترس. کاش دستمان می‌رسید از لابه‌لای گوشت و استخوان آن را بیرون می‌کشیدیم و بی‌کلافگی را تجربه می‌کردیم. کلافگی با درد سرشانه، دست‌ها، پاهای بیقرار، پلک‌هایی که می‌پرد و عرقی که روی پیشانی نشسته، خودش را نشان می‌دهد.

اینها تعدادی از نشانه‌های آشنای این میهمان ناخوانده آدمی است. کلافگی نوعی استیصال و درماندگی ما در این سیاره است. جایی خواندم این نقطه کوچک آبی که ما اسمش را زمین می‌گذاریم و خانه فعلی‌مان است، جای مناسبی برای این بدن نیست و به‌علت نیروی جاذبه و چند کوفت دیگر، با بدن ما چندان سر سازگاری ندارد. منشأ بسیاری از دردهای جسمانی یا حداقل یکی از عللش این است که ما به این سیاره پرتاب شدیم پیش از آنکه با آن سازگار شده باشیم.

کتاب «قصه‌تراپی» یک سرآغاز دارد و ۲۰ قصه. در پایان یک قرار اخلاقی با مخاطب می‌گذارد و درنهایت ضمیمه آشنایی با اختلالات؛ قصه‌هایی که حکایت‌های قدیمی و تاریخی نیست؛ موقعیت‌ها، اتفاقات، احساسات، عواطف و روابطی است که ما در زندگی روزمره آن را تجربه می‌کنیم. رویکرد کتاب به شیوه اروین یالوم ـ روانکاو و نویسنده اگزیستانسیالیستی، بی‌شباهت نیست. او تجربه‌های روان‌درمانی و آنچه در اتاق درمان شاهد بوده را در قالب داستان و رمان روایت می‌کند و شاهین شرافتی از منظر یک روان درمانگر به آدم‌های دور و اطرافش نگاه کرده و از تجربه‌های آن‌ها قصه ساخته است؛ قصه‌هایی که می‌توان غصه‌ها و درد و رنج‌های آدم‌ها را در آن به زبان داستان شنید و کاتارسیس و پالایش را تجربه کرد. قلم روان و شیوای نویسنده در روایت این قصه‌ها، کتاب را خواندنی‌تر کرده است.