دکان پول‌سازی ماهاریشی، اوشو و سای‌بابا

جواد لگزیان

شرق: فنون و تردستی‌های یوگی و دوستان یعنی ماهاریشی یوگی، اوشو و سای‌بابا بسیار معروف است و استادان فن معتقدند که با تعالیم آنها ضمن آرامش و شادی می‌توانید قطار را متوقف کنید، نامرئی شوید، از دیوار رد شوید و در هوا معلق شوید؛ اما هیچ خبری از مدرکی مستند برای این ادعاها نیست و در عوض از طرف مریدان خوش‌خیال میلیاردها دلار به حساب دکان پول‌سازی عرفان کاذب هندی رفته است و یوگی و دوستان از جیب پیروان خوش‌خیال‌شان ضمن آرامش و شادی از دیوار مشکلات رد شده‌اند و زندگی افسانه‌ای داشته‌اند. کتاب «شبه‌علم» از دکتر محمدرضا توکلی‌صابری درصدد است تا نشان دهد چگونه غیر علم، 

ضد علم و شبه‌علم را از علم راستین بازشناسیم و چگونه با تفکر انتقادی از اینکه خود را فریب دهیم یا دیگران ما را فریب دهند، جلوگیری کنیم. فصل اول تا سیزدهم درباره شیوه‌های درست اندیشیدن و تفکر انتقادی و موضوعات شبه‌علمی و شبه‌عرفانی است. فصل چهاردهم تا هفدهم درباره موضوعات شبه‌پزشکی و پزشک‌نماها و روش‌های درمانی دروغین است. دو فصل آخر کتاب به شبه‌فلسفه مربوط می‌شود. با هم سرفصل عرفان کاذب هندی را مرور می‌کنیم. کتاب در نخستین گام سراغ ماهاریشی می‌رود: ماهاریشی ماهش یوگی معتقد بود که با دو بار مدیتاسیون در روز و خواندن اورادی از متون هندو شخص می‌تواند به حالت چهارم آگاهی برسد که آگاهی متعالی است و مدیتاسیون سبب کاهش استفاده از مواد مخدر می‌شود، مقدار خواب شخص را کاهش می‌دهد، موجب افزایش انرژی و تمرکز شده و انسان را در برابر استرس، حوادث طبیعی و روحی و بیماری‌ها مصونیت می‌دهد و خیلی ادعاهای فراطبیعی دیگر. در سال ۱۹۷۶ مطالعه‌ای علمی برای تعیین اثربخشی و کارایی مانتراهای مدیتاسیون متعالی در مقایسه با در حالت آرام نشستن با چشمان بسته در دانشگاه شیکاگو انجام شد. یک گروه از پیروان آموزش‌یافته مدیتاسیون متعالی با گروه کنترل مقایسه شدند. گروه مدیتاسیون متعالی به مدت نیم ساعت به مدیتاسیون و خواندن مانتراها پرداختند؛ درحالی‌که گروه کنترل فقط چشمان‌شان را بستند و در حالت آرامش نشستند. نمونه خونی آنها گرفته شد و موادی را که نشانه وجود استرس است، اندازه‌گیری شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که نتیجه حاصل از گروه مدیتاسیون شبیه گروه کنترل بود که این مطلب یعنی مدیتاسیون در ایجاد هرگونه تغییر متابولیکی متفاوت از حالت آرامش و چرت‌زدن موفق نبود. مطالعات مشابه همچنین نشان داد که خواندن مانتراهای هندی تفاوتی با تمرکز بر روی کلماتی مانند خربزه و موز ندارد. دکتر دیوید هولمز از دانشگاه کانزاس نیز هیچ‌گونه تفاوت فیزیولوژیکی میان مدیتاسیون و ۲۰ دقیقه استراحت بر روی یک صندلی راحتی پیدا نکرد. همچنین در سال ۱۹۹۳ در حدود پنج هزار نفر از کارشناسان مدیتاسیون متعالی از آمریکا و دیگر کشورهای جهان به واشنگتن‌دی‌سی، پایتخت آمریکا، آمدند تا در برنامه کاهش جرم در واشنگتن‌دی‌سی شرکت کنند. هدف آنها این بود که در مدت دو هفته اقامت در این شهر به طور دسته‌جمعی به مدیتاسیون بپردازند و یک برنامه آگاهی منسجم ایجاد کنند که نه‌تنها در میان آنها، بلکه در سراسر شهر واشنگتن اثر آرام‌بخشی داشته باشد. سازمان‌دهندگان این گردهمایی پیش‌بینی کردند که وقوع جرم در این شهر ۲۰ درصد کاهش پیدا خواهد کرد؛ ولی روزنامه واشنگتن‌پست که هر دوشنبه آمار جرم و جنایت در این شهر را منتشر می‌کرد، نوشت: درحالی‌که شرکت‌کنندگان در این گردهمایی با چشمان بسته چهارزانو می‌نشستند و اورادی از کتاب‌های مقدس هندو را می‌خواندند، میزان جرم و جنایت در آن دو هفته به بالاترین حدی رسید که نه پیش از آن و نه پس از آن رسیده بود. مدارک مستند کتاب هم به‌خوبی نشان می‌دهد علاقه ماهاریشی به تجمل چنان بود که همیشه با رولزرویس و هلیکوپتر سفر می‌کرد و مجموعه ساختمان‌ها و دارایی‌های به‌جامانده از ماهاریشی چندین میلیارد دلار بود. یکی از معلمان مدیتاسیون به نام آریه سیگل که ۱۰ سال معلم این مکتب بوده و سپس از این فرقه جدا شده است، در کتابی به نام فریب متعالی شرح ورود خود به این فرقه و سال‌ها عمل به آن و سپس جداشدن از آن را شرح می‌دهد که خط بطلانی بر ادعاهای ماهاریشی یوگی و دوستانش است. درباره اوشو نفر دوم تیم یوگی و دوستان در این کتاب می‌خوانیم که او در سال ۱۹۷۴ مقر خود را به پونا در هندوستان منتقل کرد و معبدی در آنجا ساخت؛ ولی با حکومت محلی بر سر نپرداختن پنج میلیون دلار مالیات اختلاف پیدا کرد و حکومت توسعه معبد او را محدود کرد؛ سپس اوشو به آمریکا رفت و با به‌هم‌بافتن مشتی لفاظی توخالی تمام ارزش‌های اخلاقی را زیر سؤال برد و با هدایای عده‌ای ثروتمند سرگشته صاحب پول‌های بادآورده ۹۳ رولزرویس را به نام خود زد. اوشو بعدها از سوی پلیس به جرم تخلف از قوانین مهاجرت و ترتیب‌دادن ازدواج‌های دروغین برای افرادش جهت اقامت در آمریکا دستگیر و زندانی شد. او ۴۰۰ ازدواج قلابی پیروانش را با آمریکایی‌ها ترتیب داده بود تا بتوانند در آمریکا اقامت کنند. اوشو پس از محاکمه به پرداخت 400 هزار دلار و ۱۰ سال زندان تعلیقی و ممنوعیت بازگشت به آمریکا تا پنج سال، بدون داشتن اجازه رئیس شورای عالی قضائی آمریکا محکوم شد. در این سال‌ها اوشو تأکید زیادی داشت که جهان در سال‌های دهه ۹۰ میلادی بر اثر جنگ اتمی منهدم خواهد شد؛ اما پیش‌بینی او درست درنیامد. پیش‌بینی‌های دیگری هم کرد؛ مانند اینکه دوسوم بشریت بر اثر بیماری ایدز نابود خواهد شد. اوشو در این دوران تحث تأثیر گاز نیتروس اکساید که دندان‌پزشکش به او می‌داد و گازی است که حالت بی‌حسی و نشاط می‌آورد و در دندان‌پزشکی برای بی‌حسی به کار می‌رود، سه کتابش را دیکته کرد. شیلا منشی اوشو بعدها گفت که او روزی ۶۰ میلی‌گرم والیوم می‌خورد و به گاز نیتروس اکساید اعتیاد پیدا کرده بود. درباره سای‌بابا هم آمده است که قصر بسیار بزرگی در هند داشت و هر پنجشنبه از قصرش بیرون می‌آمد و با شعبده‌بازی جواهرات مختلف، ساعت، غذاهای گرم و میوه‌های مختلف را از دهان و از کف دست می‌آفرید و به هوادارانش می‌داد و گفته می‌شد که او آب را به بنزین تبدیل می‌کند؛ اما روی هم رفته او یک شعبده‌باز متوسط بود. در سال ۱۹۹۲ در جشنی که نخست‌وزیر هند نیز در آن شرکت داشت، سای‌بابا زنجیری را از هوا تولید کرد و به یکی از شرکت‌کنندگان داد؛ اما چون صحنه فیلم‌برداری می‌شد، با نمایش آهسته فیلم به‌خوبی مشخص شد که دستیارانش زنجیر را به طور پنهانی به او رد کردند و او با تردستی وانمود کرد آن را از هوا گرفته است. فیلم‌هایی از او در اینترنت هست که پیروانش حوله‌ای را به او می‌دهند و او آن را در برابر دهانش می‌گیرد و سپس ساعت یا حلقه طلا از دهانش روی حوله می‌گذارد؛ درحالی‌که شعبده‌بازان برجسته این کار را حتی بدون نیاز به حوله که معمولا شیء در لابه‌لای آن پنهان است، انجام می‌دهند. پس از مرگ سای‌بابا اداره مالیات بر درآمد هندوستان ثروت او را 9 میلیارد دلار تخمین زد. از گوروهای هندی که از این حرفه دست شست و به روکردن دست مرتاضان و گوروهای هندی به‌ویژه سای‌بابا پرداخت، باساوا پرماناند است. او از سال ۱۹۷۵ مبارزه شدیدی را علیه شیادی‌های سای‌بابا انجام داد و کتاب‌هایی را راجع به او منتشر کرد. او یک‌تنه در حدود هزارو صد ترفند شعبده‌بازی‌های سای‌بابا و گوروهای دیگر هند را برملا کرد.

شبه‌علم چیست، محمدرضا توکلی‌صابری، انتشارات اختران