ویتمن ایرانی: فراتر از پذیرش ادبی (نشر خاموش، ۱۴۰۲) به پذیرش والت ویتمن، شاعر نامدار آمریکایی، در یک دوره‌ی تقریباً صد ساله در ایران معاصر می‌پردازد. کتابِ حاضر دارای نُه فصل، مقدمه، مؤخره و ضمیمه است. ویتمن ایرانی تحقیقی بینارشته‌ای است: از سویی ادبیات تطبیقی (تأثیرپژوهی، پذیرش ادبیو تصویرشناسی) و نقد ادبی (تاریخ‌گرایی نو) و از دیگر سو مطالعات ترجمه (ترجمه، ایدئولوژی و فرامتن). عناوین فصول نه‌گانه‌ی کتاب از این قرار است: ۱. احوال و آثار والت ویتمن؛ ۲. از سیاست دمکراتیک تا بوطیقای دمکراتیک؛ ۳. تلفیق دموکراسی و ناسیونالیسم؛ ۴. اولین ترجمه‌ی فارسی ویتمن؛ ۵. پذیرشِ انتقادی ویتمن؛ ۶. پذیرشِ خلاقانه‌ی ویتمن؛ ۷. پذیرشِ سیاسی ویتمن؛ ۸. ترجمه‌ی فارسی «تصویر» ویتمن؛ و ۹. پذیرش پسا ـ ۱۳۸۸ ویتمن.
سه فصلِ آغازین کتاب به ویتمن، نوآوری شاعرانه و بافتار ادبی و اجتماعی ـ سیاسی شعرش از جمله گفتمان‌های غالب قرن نوزده آمریکا ــ دموکراسی و ناسیونالیسم آمریکایی ــ اختصاص یافته است. به گفته‌ی نویسندهْ غرض اصلی از پرداختن به احوال و آثار ویتمن این است که میان آن‌ها و اقبال به شعر او در ایران پیوندی برقرار شود.
فصل چهارمِ کتاب اولین ترجمه‌ی فارسی قطعه‌ای از ویتمن ــ با عنوان «شهر بزرگ» که در واقع دو مصراع آخر بخش چهارم به همراه بخش پنجم شعر «سرود تبر سرپهن» است ــ به قلم یوسف اعتصام‌الملک را برمی‌رسد که در سال ۱۳۰۱ ش. در مجله‌ی بهار منتشر شد. این ترجمه که در ایران پسامشروطه انجام شد، «ویتمنِ ایرانی را شاعری مترقی، نه لزوماً رادیکال یا انقلابی، تصویر می‌کند که با جنبش مشروطه‌ی ایرانی ــ که آهسته به سوی دموکراسی گام برمی‌دارد ــ هماهنگ است». به علاوه، این حقیقت که مترجم از میان خیل انبوه نویسندگان و شاعران آمریکایی در سال ۱۳۰۱ ش. ــ «آن هم در روزگاری که ادبیات آمریکا، خاصه شعر آن، در ایران حضور چندانی نداشت» ــ ویتمن را برگزید گواه اهمیت آن در جنبش ایرانیان به سوی تجدد است. در واقع، او با این دخل و تصرفات ــ به دلایل مذهبی و سیاسی ــ شعر ویتمن را مصادره به مطلوب کرده است تا ویتمنِ جدیدی متناسب با روح زمانه‌ی خودش بسازد.
بررسی رابطه‌ی بین پیدایشِ تجدد ادبی و ظهور ویتمن در ایران موضوع فصل پنجم است. به گفته‌ی نویسنده، نیما یوشیج برای روزآمد کردن شعر کلاسیک فارسی افزون بر برخی از شاعران مدرن اروپایی، به ویژه شاعران فرانسوی، به سراغ شعر ویتمنِ آمریکایی نیز رفت. نیما از بُعد «شهری» شعر ویتمن و ساختار بدون وزن و قافیه‌ی او استفاده کرد تا گفتمان شاعرانه‌ی خود را توجیه کند. به باور او، خوانشِ نقادانه‌ی نیما از قالب شعر آزاد ویتمن و بافتار ادبی و اجتماعی ـ سیاسیِ آن باعث شد تا پاره‌ای از عناصر فرمی و محتوایی را از او وام گیرد و وارد شعر فارسی کند.
نویسنده در فصل ششم به سروقت ــ به تعبیر خودش ــ «قلمرویی نامکشوف» یعنی رابطه‌ی ادبی بین پروین اعتصامی و ویتمن می‌رود. به باور نویسنده پروین قطعه‌ی «جولای خدا» را با الهام از شعر «عنکبوت ساکت صبور» ویتمن سروده است. شعر پروین، حتی در صورت تأثیرپذیری، اقتباسی خلاقانه است نه تقلیدی خام‌دستانه؛ چرا که زیبا، جامع و هنرمندانه است. پروین به مدد نبوغ شاعرانه‌اش، افزون بر گزینش قالب مناظره، عناصری از شعر عرفانی فارسی، زندگی شخصی‌اش و روحِ زمانه را نیز در شعر خود آورده و مهم‌تر این‌که آن را بومی/ ایرانی کرده و بر غنای شعر ویتمن افزوده است.
تعامل «پدر» شعر نو فارسی و شعر آزاد آمریکا ــ که تا حد زیادی مرهون فعالیت‌های ادبی و سیاسی احسان طبری در دهه‌ی ۱۳۳۰ بود ــ موضوع فصل هفتم است. طبری، در کنار محمدضیاء هشترودی، از اولین حامیان نیما بود. وی تجدد ادبی، به طور عام و شعر نو، به طور خاص را با ایدئولوژی چپ پیوند داد. از آنجا که طبری از نخستین مترجمان ویتمن به فارسی بود و افزون بر رابطه‌ی سببی با نیما رابطه‌ی ادبی و دوستی هم داشت از رهگذر ترجمه‌اش توانست میان نیما و شعر ویتمن پل بزند و «این دو شاعر مدرن را تحت گفتمان چپ در محافل ادبی و روشنفکری ایران به هم ربط دهد». فومشی در این فصل علاوه بر متن شعر ویتمن و ترجمه‌ی فارسی آن از آراء ژرار ژنت ــ فرامتن، درون‌متن و برون‌متن ــ نیز استفاده کرده است.
ویتمنِ ایرانی چه‌گونه به نظر می‌رسد؟ فصل هشتم، در واقع، پاسخی است به این پرسش. به گمانم این فصل ــ که در آن ترجمه‌ی «تصویر» ویتمن در ایران بررسی شده ــ نوآورانه‌ترین بخش کتاب است. مراد نویسنده از «تصویر» در اینجا هم تصاویر بصری، مانند طرح‌ها یا عکس‌ها و هم برداشت‌های ذهنی است که در بین اعضای یک گروه مشترک است، به بیان دیگر، همان چیزی است که موضوع تصویرشناسی است. نویسنده از رهگذر بررسیِ موشکافانه تصاویر روی جلد دو مورد از ترجمه‌های اخیر شعر ویتمن به فارسی رویارویی گفتمان‌های مختلف ادبی و اجتماعی ـ سیاسی‌ای را برمی‌رسد که بر ترجمه‌ی «تصویر» شاعر آمریکایی به تصویر ویتمنِ ایرانی تأثیر می‌گذارد. به نظر او، عموم ایرانیان تصویر شاعری را می‌پسندند که سالخورده، حکیم و عارف‌مسلک باشد. از این رو مترجمان او را شاعری عارف‌مشرب و توأمان پیامبری حکیم و صاحبِ جسم و روح تصویر کرده‌اند.
نویسنده در فصلِ نهم نشان می‌دهد که گفتمان‌هایِ مخالف در عرضه‌داشت تصویری متفاوت از ویتمن در ایران مؤثر بوده‌اند. برای این منظور، ترجمه‌ی فرید قدمی ــ با عنوان ای ناخدا، ناخدای من ــ را برمی‌رسد تا، از سویی، به رابطه‌ی پیچیده‌ی بین شعر و سیاست و از دیگر سو، به گفتمان‌های معارض در ایران معاصر، خاصه ایران پسا ـ ۱۳۸۸، بپردازد. نویسنده در بخش پایانی کتاب به گسترشِ روزافزون پذیرش ویتمن در ایران می‌پردازد و از اقبال به شعر او در محافل دانشگاهی، ویتمنِ ایرانی در اینترنت و ترجمه‌های شعر او در آینده خبر می‌دهد.
کوتاه سخن این‌که، ویتمن ایرانی کتابی است روشمند، اصیل و نوآورانه که یکسره بر منابع دست اول و مستند و تحلیل عالمانه، حرفه‌ای و خلاقانه‌ی آن‌ها استوار است. آراء، استدلال‌ها و نتیجه‌گیری‌های نویسنده نیز منطقی و علمی است. او تقریباً تمام منابع در این زمینه را دیده، از صافی نقد و تحلیل گذرانده و به دور از فضل‌فروشی «به اندازه» آورده است. مهم‌تر از این‌ها، خوانش‌های نوآورانه‌ای است که نویسنده در جای‌جای کتاب عرضه و نیز رابطه‌ای منطقی و مستدلی است که میان مطالب مختلف برقرار می‌کند. ویتمَن ایرانی کتابی است به‌غایت خوش‌ساخت که خواندنش سخت لذت‌بخش است. مطالعه‌ی این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات معاصر فارسی، ادبیات آمریکا، ادبیات تطبیقی و مطالعات ترجمه سودمند و مغتنم و مرجعی است الهام‌بخش برای کسانی که می‌خواهند در این زمینه کار کنند.
ورشو چندی پیش داستان بی‌فضیلتی جنگ است و آسیب‌هایی که گاه تا نسل‌های آتی درمانی ندارد.
معرفی کتاب «زندگی زیر سقف دودی با لب خاموش!»
مروری بر کتاب «اخلاق از دیدگاه سارتر و فروید»
معرفی رمان «کتاب‌خواران»
نگاهی به کتاب «اتومبیل خاکستری» نوشته‌ی آلکساندر گرین
