آرمان ملی: ترجمه، پنجره‌ای‌ست رو به تاریخ، فرهنگ و ادبیات جهان، و در این میان، ترجمه از آثار نویسندگانی که به‌لحاظ جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی با مخاطبان زبان مقصد، قرابت‌های بیشتری دارند، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند
در این میان، ادبیات ترکیه توانسته است هم در ایران و هم در جهان، مخاطب خود را پیدا کند؛ خصوصاً که این کشور، نویسندگان و شاعرانی جهانی همچون ناظم حکمت، یاشار کمال، عزیز نسین، الیف شافاک و… دارد و با اورهان پاموک، به جایزه معتبر نوبل ادبی رسیده است. به مناسبت انتشار رمان «زندگی شکوهمندتان» از اویا بایدر، ویا بایدار (۱۹۴۰) جامعه‌شناس و نویسنده شناخته شده و محبوب ترکیه که اخیراً از سوی نشر «چهره مهر» روانه بازار شده، گفت‌وگویی داشتیم با مارال اسدپور که در ادامه می‌خوانید.
در مقدمه تازه‌ترین اثر ترجمه‌ای‌تان با عنوان «زندگی شکوهمندتان» اثر اویا بایدار از عکس‌هایی گفته شده که توجه به جزئیات آن نه‌تنها پرده از رازهایی عمیق و پنهان (از زندگی شخصیتی معروف در دنیای موسیقی) برمی‌دارد و روایتگر بخشی از تاریخ معاصر ترکیه نیز است. داستان از کجا شروع شده و چگونه پیش می‌رود؟
داستان از تماس شخص ناشناسی (کلکسیونر) با یک سوپرانوی معروف اپرا (دیوا) شروع می‌شود مبنی بر اینکه تعدادی عکس شخصی از او به دستش رسیده است. دیوا که تا امروز علاقه‌ای به اشیا و انسان‌هایی که در گذشته در زندگی‌اش بودند نداشته، کنجکاو می‌شود که این عکس‌ها از کجا به دست شخص ناشناس رسیده و تصمیم به ملاقات با کلکسیونر می‌گیرد و متوجه می‌شود که قسمتی از عکس‌هایش نه در خاطرات او، نه در کلکسیون کلکسیونر نیستند. این کنجکاوی و جست‌وجو رفته‌رفته باعث ارتباطی میان عکس‌های گمشده دیوا و تاریخ جمهوریت ترکیه می‌شود. در خلال این بررسی‌ها، با تاریخی که نه به صورت رسمی و حکومتی؛ بلکه در روایات و اسناد تاریخی عنوان شده، برمی‌خوریم.
«زندگی شکوهمندتان» با داستان‌های پی‌درپی و حل پازل‌گونه مسائل مطرح در گذشته دیوا پیش می‌رود. از این منظر درباره سبک و شیوه داستان‌نویسی اویا بایدار توضیح دهید.
کتاب‌های اویا بایدار همه این مدلی هستند. اویا بایدار یک اتفاق یا موقعیت را وسط گذاشته و از دید و منظرهای مختلف به موقعیت نگاه می‌کند و از زبان اشخاص مختلف داستان را تعریف می‌کند. برای همین ممکن است شما وقتی انتظار دارید موقعیت تمام شده باشد، حس کنید دوباره برگشتید به سر موضوع. اما در همین حرکات رفت و برگشتی وقتی اتفاق از نگاه‌های متفاوت روایت می‌شود، متوجه احساسات و تفاوت انسان‌ها و اولویت‌هایشان می‌شوید که روی نگاه و درکشان از موقعیت تاثیر می‌گذارد. برای خود من – وقتی کتاب را می‌خواندم- قسمت‌هایی از داستان مفهوم نبود؛ از خودم می‌پرسیدم؛ قضیه چیست؟ این چه ربطی به کل قضیه داشت؟ و در ذهنم سوال‌های متفاوتی شکل می‌گرفت. هرچه جلوتر می‌رفتم و در نهایت حتی قبل از پایان‌بندی داستان، کم‌کم معماها و راز هذیان‌ها و تصاویر درهم و برهم حل می‌شد و هیجان حل معما باعث می‌شد برگردم به قسمت‌هایی که سرسری رد کرده بودم تا آنها را دوباره بخوانم و متوجه عمق ارتباط ماجرا بشم.
همان‌طور که اشاره شد در این اثر ضمن خوانش داستان اصلی، با بخشی از تاریخ ترکیه (از بُعد اجتماعی، هنری و…) مواجه‌ایم. از منابعی که نویسنده در این اثر سراغ آن رفته است بگوئید. در این اثر بیشتر به چه بخش‌های از تاریخ موسیقی ترکیه توجه شده است؟
معمولاً چیزی که ما درباره موسیقی ترکی می‌دانیم بیشتر درحوزه موسیقی پاپ است. در این کتاب اویا بایدار به رابطه بین موسیقی فاخر اپرا و موسیقی آیینی علویان همچنین موسیقی محلی و مقامی که شباهت بسیاری با موسیقی مقامی ما دارد پرداخته شده است.
ترجمه این کتاب در ۶۳۰ صفحه به چاپ رسیده است. با توجه به حجم کتاب، درباره مدت زمان و چگونگی ترجمه این اثر بگوئید و با توجه به فروش آن در ترکیه، استقبال از این کتاب چطور بوده است؟
این کتاب را در مهر ۱۴۰۱ شروع کردم. این کتاب آنچنان تاثیری روی من گذاشته بود که متوجه گذشت زمان نمی‌شدم وقتی کتاب را ترجمه می‌کردم. ترجمه اولیه کتاب حدود شش ماه زمان برد. اویا بایدار یکی از محبوبترین و معروفترین نویسنده‌های زن ترک است. او سه جایزه ادبی ترکی و یک جایزه ادبی فرانسوی کسب کرده است.
در جایی از تاثیر شگرفی که ادبیات ترکی بر شما داشته، گفته‌اید. به نظر شما فرهنگ و ادبیات ایران و ترکیه از چه جهاتی بهم نزدیک هستند و در واقع از نظر شما چه تشابهاتی را می‌توان در این زمینه برشمرد؟
به قشنگترین قسمت مصاحبه رسیدیم. می‌خواهم عیناً جملاتی را که به یکی از دوستانم گفتم برایتان بازگو کنم: به‌واسطه خواندن ادبیات ترکی، فهم من از این ملت، تاریخ و فداکاری‌هایشان هرروز عمیق‌تر شد. فداکاری‌هایی که زن و مرد در جریان مبارزات آزادی‌بخششان برای رهایی از اشغال دولت‌های پیروز بعد از جنگ جهانی اول داشتند، بسیار به تاریخ مبارزات و فداکاری‌های ملت ایران شباهت داشت. اینجا بود که فهمیدم و عمیقاً درک کردم که برای من بهترین راه شناخت یک ملت، از ادبیاتشان می‌گذرد. به واسطه حشر و نشری که با ادبیات داشتم، فهمیدم که انسان‌هایمان، ملت‌هایمان، آرزوها، آرمان‌ها، سمبل‌ها، فرهنگ‌ها و تاریخمان چقدر پر از نقاط اشتراک است. مسیر بعدش قشنگ‌تر و جذاب‌تر بود. خواستم این لذت را این شناخت را در حد خودم گسترش بدهم و از ترجمه تاثیرگذارترین کتاب‌هایی که خوانده بودم شروع کردم.
در سال‌های گذشته کتاب‌های ترجمه‌ای بسیاری از نویسندگان ترکی در ایران به چاپ رسیده است. کتاب‌های منتشر شده در این حوزه را چطور می‌بینید؟
متاسفانه خیلی شانس خواندن کتاب‌های ترجمه شده از زبان ترکی را نداشتم اما با سرچ‌هایی که کردم متوجه شدم که بسیاری از دوستان مترجم شناخت دقیقی از معروفترین و به روزترین آثار ادبی ترکی دارند و کتاب‌های خوب و زیادی به فارسی ترجمه شده.
از نویسندگانی بگوئید که دوست دارید ترجمه‌ای از آثارشان به مخاطبان فارسی‌زبان ارائه دهید.
شخصاً ترجمه را بیشتر از عشق و علاقه مثل یک سرچ دانشگاهی نگاه می‌کنم برای همین روی نویسندگان زن معاصر ترکی کار می‌کنم. غیر از نویسندگان خیلی معروف مرد ترک، نویسندگان زنی هم هستند که زبان به شدت تاثیرگذاری دارند. در حال حاضر روی مجموعه‌ای از کتاب‌های نرمین ییلدیریم کار می‌کنم. در لیستی که از کتاب‌هایی که علاقه‌مندم ترجمه کنم، بیشتر، آثار نویسندگان زن جوان وجود دارند. بعد از کتاب‌های نرمین ییلدیریم سراغ آنها خواهم رفت.
در پایان خبری برای مخاطبانتان دارید؟
راهی که شروع کردم هنوز ادامه دارد. کم و کسری و اشکالاتم را در مسیرم رفع می‌کنم و ادامه خواهم داد. ادبیات ترکی بسیار غنی و نشان‌دهنده ارتباط و شباهت بین فرهنگ‌هایمان است. شما هم با من همراهی کنید برای آشنایی با دنیای جذاب ادبیات ترکی.
به دلیل خواندن ادبیات ترکی، فهم من از این ملت، تاریخ و فداکاری‌هایشان هرروز عمیق‌تر شد.
گفت‌وگو با محسن رنانی
شیوع اختلالات روانپزشکی در کشور، در حال افزایش و بسیار نگران‌کننده است.
کتاب با تمرکز بر مفهوم «آغاز» در بیتی از حافظ، تعریفی از «زمان» و «قصه» را از منظری حافظانه جست‌وجو می‌کند.
این کتاب حتی میان فعالان فرقه‌ی دموکرات و نیز برای نخستین «هویت‌طلبان» نیز ناآشناست.
