اطلاعات: نخستین انگیزه‌ی فردوسی در سرودن شاهنامه، پاسخگویی به تحقیر تاریخی بزرگی بود که برخی از اعراب بر ایرانیان، روا داشته بودند. یا شاید بتوان گفت تحمیل کرده بودند. تحقیر تحمیلی؟ چه می‌شود!
این که می‌گوییم «برخی از اعراب»، بدان سبب است که وقتی از نژادها و زبان‌ها و ملت‌ها نام می‌بریم، باید قطعاً و حتماً نسبیّت را به خاطر داشته باشیم و از صدور حکم مطلق یا حکمی که ناخواسته مطلق‌نما باشد، بپرهیزیم.
حقیقت همین است که هیچ قوم و ملتی به عنوان قوم و ملت، محکوم و مطرود نیست. ما نباید و نمی‌خواهیم جنگ نژادی را تأیید کنیم. نژادپرستی و نژادکوبی، دو رویه‌ی سکّه‌ی فاشیسم و شوونیسم است.
جنگ عجم و عرب، خواسته و ساخته‌ی دل و دستِ کسانی است که یا اهل جورند و یا اهل جهل؛ اما نمی‌توان انکار کرد که برخی از افراد و گروه‌های وابسته به این یا آن نژاد، در طول تاریخ، با دلیل و بی‌دلیل، به دیگران ستم کرده‌اند.
عرب‌هایی که پس از سقوط سلسله‌ی ساسانی به ایران پای نهادند، مرکّب از دو تیپ و دو طیف بودند. کسانی که شاید تنها به انتقال مفاهیم دینی می‌اندیشیدند و برای خویش رسالت الهی و اسلامی قائل بودند؛ و کسانی که دین و ادّعای دینی را مانند ابزار و آلاتِ وصول به مقاصد دنیوی‌شان به‌کار می‌گرفتند.
البته همیشه گروه سومی هم هست که ممکن است متأسفانه به دلیل تحجّر و تعصّب خاص، بدون مطامع مادّی و حتی قربۀ‌الی‌الله، نتیجه‌ی کارش با نتیجه‌ی کار گروه دوم یکسان یا مشابه باشد.
به هرحال، برخی از اعراب، تحت لوای حکومت امویان و عباسیان و البته گاهی هم با کمک برخی از خود ایرانیان، ثروت و سلطنت را به قیمت سرکوب جسمی و تحقیر روحی اقوام ایرانی تصرف کردند. این، همان وضعیتی است که خود فردوسی از زبان دیگری به آن اشاره کرده است:
زیان کسان از پی سود خویش
بجویند و دین اندر آرند پیش
ز پیمان بگردند، و ز راستی
گرامی شود کژیّ و کاستی
چنان فاش گردد غم و رنج و شور
که شادی به هنگامِ بهرام گور
بریزند خون از پی خواسته
شود روزگارِ مهان کاسته
فردوسی در دادگاه همین «برخی از اعراب» که به نام اموی و عباسی و بدتر از آن به نام خلفای پیامبر(ص)، ایرانیان را بی‌دین و بی‌فرهنگ و بی‌شناسنامه و بی‌تاریخ و بی‌هنر و بی‌شعر و بی‌قهرمان می‌خواندند، شجاعانه ایستاد و سند محکمه‌پسندی را ارائه کرد که پاسخی پیروزمندانه به همه‌ی این تحقیرهای تکان‌دهنده بود.
هرکس شاهنامه را از آغاز تا پایان با دقت و درایت بخواند، با تمام وجود خویش حس می‌کند که در پی این امواج بلند و سرکش، چه توفان قهّار و فوّاری از استقلال و استغنای روحی و شخصیتی و عاطفی و فکری، خواب دریای غیرت و حمیّت و ملیّت را در ذهن و زبان فردوسی توسی، برمی‌آشفته است.
فردوسی، غیرت ملی برآشفته و برانگیخته‌ی یک ملتِ مؤمن و موحد و مستقل بود. ملتی که ایمان و وحدت و استقلال خود را لگدکوب می‌دید. لگدکوب همان «برخی از اعراب»ی که پرچم خلافت را بر دوش داشتند. «برخی از اعراب»ی که البته اگر خوبانِ استثناشده را از میان همان «برخی‌شان» نیز بتوان جدا کرد و در جایگاه دیگر نشاند، «پستچی اشغالگر» می‌تواند نام و نمادِ نسبتاً معناداری برای آنان باشد.
نامه‌رسانی را در نظر آورید که برای اهل خانه‌ای، رساننده‌ی یک نامه‌ی خوب خواندنی است. پستچی، نامه‌ی قیمتی و دوست‌داشتنی را به دست اهل خانه می‌سپارد، اما به بهانه و در پناه همین نامه‌رسانی خاطره‌انگیزش، پای به بیرونی و اندرونی خانه می‌نهد و خانه را تصرف می‌کند.
اسلام و قرآن، نامه‌ای بود که به مقصد رسید. بسیاری از ایرانیان، خودشان پیام را گرفتند و ژرفای آن را دریافتند و نامه‌ی دوست نادیده را بر چشم و چهره نهادند؛ اما آنان‌که سلطه و سیطره‌ی خلافت اموی و عباسی را بر ملت ایران (ملتِ ترک و کرد و فارس و بلوچ و لر و ترکمن و عربِ ایرانی) تحمیل کردند و همین ملت را نیز تحقیر کردند؛ نامه‌رسان‌هایی بودند که غصب‌کننده‌ی خانه‌ی گیرنده‌ی نامه شدند.
رفتار آنان، درست و دقیق، در جهت مخالفت آیه‌ی کریمه‌ای بود که در متن نامه‌ی آسمانی می‌درخشید:«یا ایُّهَا النَّاس، اِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَر وَ أُنثی، و جَعَلناکُم شَعوباً و قبائِلَ لِتَعارَفوا، اِنَّ اَکرَمَکُم عَندَاللهِ اَتقیکُم»؛ ای مردم، شما را از مرد و زن (پدر و مادر مشترک) آفریده‌ایم و به شعبه‌ها و قبیله‌های مختلف تقسیم کرده‌ایم تا یکدیگر را بشناسید و به تعامل و تبادل با یکدیگر روی آرید.
هیچ‌یک از این تقسیم‌بندی‌ها ملاک برتری و فخرفروشی قومی بر قوم دیگر نیست. در پیشگاه خداوند، تقوای (پارسایی و پرهیزگاری و وارستگی) شما، ملاک و مبنای کرامت و برتری است.
می‌بینیدکه متن عربی آیه‌ی کریمه نیز نوشتن و خواندن و حفظ کردن دارد؛ اما همان «برخی اعراب» که فردوسی درباره‌ی آنان گفته است: «زیان کسان از پی سود خویش، بجویند و دین اندر آرند پیش»؛ درست و دقیق برخلاف ظاهر و باطن آیه‌ی شریفه‌ی این نامه‌ی آسمانی عمل کردند.
بنابراین، انگیزه‌ی اصلی فردوسی، دفاع از شناسنامه‌ی تاریخی و ملّی تحقیرشده و لگدکوب‌شده بود. وقتی در همین نزدیکی (در قرن بیستم)، کسانی از قبیل بعثی‌های صدام و وهابی‌های حجاز را سراغ داریم که ملت موحّد ایران را «المشرک، العنصری، المجوس» می‌خواندند و می‌خوانند؛ دیگر حال آنان‌که قرون هفتم و هشتم میلادی می‌زیسته‌اند، معلوم است که چه بوده و چگونه بوده است.
فردوسی اگرچه در شاهنامه از درد فقر هم مانند مرگ فرزند شکوه کرده و این نیز طبیعی است، اما دارای چنان مناعت و قناعت و عزت‌نفسی است که صله‌ی اعطایی سلطان محمود مغرور غزنوی را به دلاک حمام می‌بخشد و با یک شیشه‌ی فقّاع (دلستر لیموییِ سر حمام!) عوض می‌کند.
انگیزه‌ی اصلی فردوسی، احیای عزّت و عظمتی بود که لگدکوبِ همان «برخی از اعراب اموی و عباسی» شده بود. عزّت و عظمت در فردوسِ وجودِ خود او نهفته بود، نه در دستگاه غزنوی.
این کتاب به عنوان یک «داستان فانتزی» در «ادبیات نوجوان» دسته‌بندی شده است..
چه در حال خواندن متنی باشیم یا گوش دادن به آن، ذهنمان گهگاه سرگردان می‌شود.
ذهنیت فلسفی چیست و چه سودی دارد؟
این داستان، هم از لحاظ مضمون اصلی‌اش و هم از جهت نتیجه‌اش، بسیار مشابه یکی از داستان‌هایی است که افلاطون در یکی از رسالاتش مطرح کرده است.
آنچه باقی می‌ماند، حسرت و دریغ است، از جای خالی آنها و نشست‌هایی که برگزار نمی‌شود و استادانی که گردهم نمی‌آیند.
